Vijeće je, dakle, većinom glasova odlučilo da je postojao udruženi zločinački poduhvat koji je za krajnji cilj imao uspostavljanje hrvatskog entiteta, djelimično u granicama Hrvatske banovine iz 1939., kako bi se omogućilo ponovno ujedinjenje hrvatskog naroda. Ovaj hrvatski entitet u BiH trebalo je ili da se pripoji Hrvatskoj nakon eventualnog raspada BiH, ili da postane nezavisna država unutar BiH, tijesno povezana sa Hrvatskom.
Vijeće je zaključilo, i dalje većinom glasova, da su već u decembru 1991. članovi rukovodstva Hrvatske zajednice Herceg-Bosne (među kojima je Mate Boban, predsjednik Hrvatske zajednice, a potom Hrvatske Republike Herceg-Bosne) i čelnici Hrvatske (među kojima je Franjo Tuđman, predsjednik Hrvatske) ocijenili da je za ostvarivanje krajnjeg cilja, to jest za uspostavljanje hrvatskog entiteta neophodno promijeniti nacionalni sastav stanovništva na teritorijama za koje se tvrdilo da pripadaju Hrvatskog zajednici Herceg-Bosni. U najmanju ruku od kraja oktobra 1992., Jadranko Prlić, Bruno Stojić, Milivoj Petković i Slobodan Praljak znali su da je ostvarivanje ovog cilja u suprotnosti sa mirovnim pregovorima koji su se vodili u Ženevi i da podrazumijeva premještanje muslimanskog stanovništva izvan teritorije Herceg-Bosne.
Iz dokaza se vidi da su, počev od sredine januara 1993., čelnici HVO-a i neki hrvatski čelnici imali namjeru da učvrste kontrolu nad područjima na koja su polagali pravo i započnu etničko čišćenje datih područja kako bi ona postala većinski ili gotovo u cijelosti hrvatska. Prema tome, udruženi zločinački poduhvat počeo je sredinom januara 1993. HVO je proveo prethodno opisane vojne kampanje na područjima koja je smatrao hrvatskim kako bi ojačao svoje prisustvo. Naime, vojne kampanje pratilo je iseljavanje muslimanskog stanovništva. HVO je isto tako organizovao iseljavanje hrvatskog stanovništva iz srednje Bosne u Hercegovinu. To iseljavanje imalo je za cilj da zaštiti jedan dio hrvatskog stanovništva iz srednje Bosne od borbi koje su se vodile u tom području, ali i da ojača prisustvo Hrvata u Herceg-Bosni sa ciljem da odnos snaga prevagne u korist Hrvata. Uslijed ove činjenice, dio hrvatskih stanovnika iz srednje Bosne je otišao dobrovoljno, dok je druge HVO iselio uz primjenu sile.
Vijeće smatra da brojni zločini koje su snage HVO-a počinile nad Muslimanima od januara 1993. do aprila 1994. uglavnom ukazuju na očevidan obrazac ponašanja. U većini slučajeva, zločine nije nasumice počinila šačica nedisciplinovanih vojnika. Naprotiv, zločini su bili ishod plana koji su pripremili učesnici u UZP-u kako bi otjerali muslimansko stanovništvo iz Herceg-Bosne.
Vijeće je uvjereno da su učesnici u udruženom zločinačkom poduhvatu obezbjeđivali kadrove i koordinaciju za operacije na terenu kako bi se počinili gorepomenuti zločini. Oni su uspostavili sistem protjerivanja muslimanskog stanovništva koje je živjelo na teritoriji Herceg-Bosne putem iseljavanja i/ili zatočavanja civila, ubistava i uništavanja imovine tokom napadâ, zlostavljanja i razaranja tokom operacija deložiranja, zlostavljanja i loših uslova u zatočeništvu, putem opšte i gotovo sistematske upotrebe zatočenika za obavljanje radova duž linije fronta, a ponekad i kao živog štita, putem ubistava i zlostavljanja do kojih je dolazilo tokom takvog prisilnog rada i, najzad, putem iseljavanja zatočenika i njihovih porodica izvan teritorije Herceg-Bosne nakon puštanja zatočenika na slobodu.
Shodno tome, u okvire zajedničkog plana udruženog zločinačkog poduhvata potpadaju krivična djela za koje se optuženi terete po sljedećim tačkama optužnice: 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 24 i 25. U osmišljavanju i ostvarivanju zajedničkog zločinačkog cilja, jedna grupa hrvatskih javnih ličnosti, među kojima se ističu Franjo Tuđman, Gojko Šušak, Janko Bobetko, Mate Boban, Jadranko Prlić, Bruno Stojić, Slobodan Praljak, Milivoj Petković, Valentin Ćorić i Berislav Pušić, postigla je međusobni dogovor. Iz svih činjeničnih i pravnih zaključaka koje je Vijeće izvelo, proizilazi da su se organi, strukture i ljudstvo HVO-a koristili radi ostvarivanja različitih aspekata zajedničkog zločinačkog cilja.
Zločin u Stocu
U paragrafima 154 do 170 Optužnice navodi se da su snage HZ HB/HVO-a, nakon što su preuzele kontrolu nad opštinom, najprije, oko 20. aprila 1993., uhapsile određeni broj istaknutih Muslimana i zatvorile ih u zatočeničke centre HVO-a; da je u maju 1993. HVO izvršio prenamjenu Koštane bolnice u zatočenički centar za muškarce Muslimane; da je u julu i avgustu 1993., HVO započeo kampanju hapšenja i zatvaranja muškaraca Muslimana, i da je iz opštine Stolac žene, djecu i starije osobe, Muslimane, protjerao iz njihovih domova, raselio ih na teritoriju pod kontrolom ABiH, ili preko Hrvatske u druge zemlje; da je tokom ovih operacija HVO razorio kuće i imovinu u vlasništvu Muslimana, kao i džamije na više mjesta u opštini, i opljačkao imovinu Muslimana; da je HVO tu kampanju provodio odvozeći Muslimane direktno na teritoriju pod kontrolom ABiH, ili ih je u različitom trajanju držao zatočene u više zatočeničkih centara u opštini u kojima su bili izloženi
zlostavljanju i surovim uslovima zatočenja; da je uslijed tog zlostavljanja više zatočenika umrlo i da u septembru 1993. u opštini Stolac nije više ostao nijedan Musliman.
Tužilaštvo je na osnovu ovih navoda optužene teretilo za progone (tačka 1), ubistvo (tačka 2), hotimično lišavanje života (tačka 3), nehumana djela (prisilno premještanje) (tačka 8), protivpravno premještanje civila (tačka 9), zatvaranje (tačka 10), protivpravno zatočenje civila (tačka 11), nehumana djela (uslovi zatočenja) (tačka 12), nečovječno postupanje (uslovi zatočenja) (tačka 13), okrutno postupanje (uslovi zatočenja) (tačka 14), nehumana djela (tačka 15), nečovječno postupanje
(tačka 16), okrutno postupanje (tačka 17), uništavanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno (tačka 19), bezobzirno razaranje gradova, naselja ili sela, ili pustošenje koje nije opravdano vojnom nuždom (tačka 20), uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namijenjenim religiji ili obrazovanju (tačka 21), oduzimanje imovine koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno (tačka 22) i pljačkanje javne i privatne imovine (tačka 23).
Nalazi Prvostepenpg vijeća u slučaju Prlić i drugi
Prema dokazima koje je Vijeće ispitalo, 1991. godine opština Stolac brojala je 18.845 stanovnika, od čega oko 44% Muslimana, 33% Hrvata i oko 22% Srba.4703
A. Hapšenje uglednih Muslimana u opštini Stolac oko 20. aprila 1993.
1914. U paragrafu 157 Optužnice navodi se da su oko 20. aprila 1993. organi vlasti HVO-a počeli da provode hapšenja uglednih Muslimana u opštini Stolac, uključujući i članove Kriznog štaba Stolac.
1915. Dokazi pokazuju da su, 20. aprila 1993. godine, 3. satnija 3. bojne Vojne policije HVO-a iz Stoca i vojnici HVO-a uhapsili ugledne Muslimane iz opštine Stolac i zatočili ih u Grabovini.4765.
1916. Među tim muškarcima bili su pripadnici Civilne zaštite Stoca, odnosno doktor Kapić, direktor Koštane bolnice i predsjednik društva “Merhamet”, Ibro Mahmutović, učitelj, Mehmet Dizdar, policajac, Ragib Dizdar, Salko Marić zvani Zenda, Ibrahim Mahmutović, Sakir Turković, profesor, i Mohamed Sator, profesor.4766.
B. Hapšenje i zatvaranje vojno sposobnih muškaraca Muslimana u opštini Stolac u julu 1993.
1918. U paragrafu 159 Optužnice navodi se da je u julu 1993., HVO uhapsio i zatvorio većinu vojno sposobnih muškaraca Muslimana koji su živjeli u opštini Stolac.
1919. Vijeće je uvrstilo u spis zapovijed od 30. juna 1993. Milivoja Petkovića, zapovjednika Glavnog stožera HVO-a, upućenu OZ Jugoistočna Hercegovina, prema kojoj su: 1) svi Muslimani u HVO-u trebali da budu razoružani i “izolirani”, a 2) svi vojno sposobni muškarci Muslimani, koji su živjeli u zoni odgovornosti OZ Jugoistočna Hercegovina, takođe trebali da budu “izolovani”. Prema ovoj zapovijedi, HVO je trebao da dopusti ženama i djeci, Muslimanima, u zoni odgovornosti OZ Jugoistočna Hercegovina da ostanu u svojim domovima.4768 1920. Iz svjedočenja velikog broja svjedoka koji su proživjeli te događaje i iz dokumenata HVO-a proizlazi da su počev od 1.. ili 2. jula 1993. Vojna policija4769 i 1. brigada “Knez Domagoj” HVO-a provodili masovnu i sistematsku kampanju razoružavanja i hapšenja vojno sposobnih muškaraca Muslimana u opštini Stolac, konkretno u mjestima Pješivac Greda, Stolac, Prenj i Aladinići. Ti muškarci su zatim zatočeni u zatvore u Dretelju, Gabeli, Ljubuškom i na Heliodromu.4770 1921. Brojni dokazi koji su predočeni Vijeću pokazuju da je ta kampanja bila usmjerena kako protiv Muslimanima, pripadnika HVO-a i ABiH, tako i protiv civila.4771
C. Hapšenje žena, djece i starijih osoba, raseljavanje stanovništva, krađa imovine i oštećivanje imovine u opštini Stolac u julu i avgustu 1993.
1922. U paragrafima 159 do 166 Optužnice navodi se da je u julu i avgustu 1993., HVO provodio kampanju hapšenja i premještanja civila Muslimana, tokom koje je HVO pljačkao i uništavao njihovu imovinu.
1923. Naime, dokazi pokazuju da je 3. jula 1993. Nedjeljko Obradović, zapovjednik 1. brigade “Knez Domagoj” HVO-a, izdao zapovijed svim jedinicama 1. brigade HVO-a prema kojoj je trebalo “spriječiti zločine u zoni odgovornosti brigade”, a “muslimansko stanovništvo grupirati” u zoni i “osigurati” ga.4779 1924. Vijeće je, međutim, prihvatilo dokumente HVO-a i međunarodnih organizacija, prisutnih na terenu u vrijeme tih događaja, i saslušalo svjedočenja predstavnika međunarodne zajednice I svjedoka s tog područja, koji pokazuju da je u julu 1993. HVO započeo kampanju hapšenja I raseljavanja žena, djece i starijih osoba u opštini Stolac.4780
1942. U svom Završnom podnesku, Petkovićeva odbrana tvrdi da su Muslimani, stanovnici nekoliko sela u opštini Stolac, sakupljeni i privremeno evakuisani zbog vlastite bezbjednosti; da su nakon nekoliko dana vraćeni svojim kućama i da nisu premješteni van opštine Stolac prije kraja jula 1993. 4815
1943. Međutim, Vijeće konstatuje da, suprotno tvrdnjama Petkovićeve odbrane, dokazi pokazuju da su Muslimani, stanovnici sela Pješivac Greda, odvedeni u zatočeničke centre HVO-a. Dalje, oni nisu vraćeni svojim kućama po prestanku opasnosti od neprijateljstava, kako to izgleda shvata Petkovićeva odbrana, nego su natrpani u nekoliko kuća u selu i nakon par dana odvedeni prema teritoriju pod kontrolom ABiH. Osim toga, Vijeće konstatuje da u vrijeme kada su vršena hapšenja u selu nije bilo oružanih sukoba.
1953. Vijeće smatra da to što su svjedoci naveli donekle različite datume u vezi s tim događajemne umanjuje vrijednost njihovih svjedočenja, koja su generalno uzevši dosljedna. Dakle, Vijeće zaključuje da su vojnici HVO-a sredinom jula 1993. zapalili Sultan Selimovu džamiju u Stocu.
Tako iz dokaza proizlazi da su 4. avgusta 1993. vojnici HVO-a,4840 među kojima su bili Marijan Prce,4841 Vide Palameta zvani Dugi i Bošković s nadimkom Celo,4842 uz upotrebu sile odveli žene, djecu i starije osobe iz grada Stoca i okupili ih ̶ ponekad uz prijetnje, dopuštajući im da sa sobom ponesu samo jednu plastičnu kesu sa stvarima ̶ na više mjesta u gradu, među kojima i u školi u Stocu,4843 nakon čega su ih odvezli u Blagaj.4844
1967. S obzirom na prethodno izneseno, Vijeće se uvjerilo da su tri stare džamije u Stocu razorene krajem jula ili početkom avgusta 1993. Vijeće, međutim, ne može da isključi mogućnost da su razaranja izvršile neke druge osobe koje su se u to vrijeme nalazile u gradu, na primjer Hrvati koji nisu bili pripadnici HVO-a.
D. Zatočenje žena, djece i starijih osoba u opštini Stolac
1. Zatočenje u Školi u Aladinićima/Crnićima , 1976. Svjedočenja koja su predočena Vijeću pokazuju da je HVO 13. jula 1993. uhapsio žene, djecu i starije osobe u više sela u opštini Stolac, među kojima su sela Aladinići, Prenj i Pješivac Greda, i zatočio ih u Školi u Aladinićima/Crnićima.4859 Osobe koje su stigle u školu 13. jula 1993. ostale su u zatočenju do treće sedmice jula 1993.4860 . 1980. Dana 4. avgusta 1993., drugi talas žena, djece i starijih osoba iz opštine Stolac stigao je u
istu školu iz drugih zatočeničkih centara HVO-a, među kojima iz fabrike TGA i Koštane bolnice, kao i iz grada Stoca.4866 Zatočenici koji su u školu stigli 4. avgusta 1993. ostali su tu približno do 14. avgusta 1993., kada su premješteni u VPD.4867
1981. Žene, djeca i starije osobe, zatočene u školi tokom tog perioda, takođe su spavali na golom podu, a u jedinom WC-u koji im je bio na raspolaganju nije bilo tekuće vode.4868 1982. Što se tiče broja zatočenika, Vijeće smatra vjerodostojnim svjedočenje Svjedoka BI, prema čijim riječima je u školi 4. avgusta 1993. bilo zatočeno između 250 i 300 žena, djece i starijih osoba
Muslimana.4870
2. Zatočenje u privatnim kućama u Pješivac Gredi 1989. S obzirom na prethodno izneseno, Vijeće zaključuje da je HVO zatočio žene, djecu i starije osobe u privatne kuće u Pješivac Gredi.
3. Zatočenje u fabrici TGA 1991. S obzirom na prethodno izneseno, Vijeće na osnovu dokaza može da zaključi da je HVO zatočio žene, djecu i starije osobe u fabriku TGA.
4. Zatvaranje u Vaspitno-popravnom domu 1994. Na osnovu gorenavedenih dokaza, Vijeće može da zaključi da je za VPD, u kojem su bili zatočeni žene, djeca i starije osobe, Muslimani, bila odgovorna Vojna policija i da je VPD obezbjeđivala jedna domobranska jedinica. MUP je bio zadužen za ispitivanje zatočenika. Vijeće podsjeća da je hijererhijski odnos između domobrana i drugih jedinica HVO-a već analiziran u dijelu presude koji se odnosi na vojnu strukturu HVO-a.4893
E. Talasi raseljavanja uhapšenih i/ili zatvorenih žena, djece i starijih osoba na teritorije pod kontrolom ABiH
2001. Dokazi koje je Vijeće prethodno analiziralo pokazuju da je HVO u više talasa raselio žene, djecu i starije osobe prema Blagaju.
F. Zatočenje muškaraca Muslimana, u Koštanoj bolnici tokom ljeta i jeseni
1993. 2005. U paragrafima 158 i 184 Optužnice navodi se da je oko 10. maja 1993. HVO Koštanu bolnicu u Stocu pretvorio u zgradu Vojne policije HVO-a; premjestio bolesnike iz te bolnice u kasarnu u Grabovini, u opštini Čapljina; da je 24. jula 1993. te bolesnike premjestio na teritoriju pod kontrolom ABiH i da je HVO zgradu Koštane bolnice koristio kada je htio na kraće vrijeme pritvoriti muškarce, bosanske Muslimane. U paragrafu 169 Optužnice navodi se da su snage HVO-a tokom ljeta i jeseni 1993. surovo maltretirale muškarce Muslimane zatočene u Koštanoj bolnici, nanoseći im na taj način teške povrede i uzrokujući brojne pogibije, pri čemu je najmanje pet muškaraca umrlo u periodu od jula do sredine oktobra 1993. Dokazi pokazuju da je HVO u Koštanoj bolnici zatočio muškarace Muslimane, pripadnike HVO-a4928 i ABiH,4929 kao i muškarce Muslimane, koji nisu pripadali nijednim oružanim snagama.4930
2019. Vijeće zaključuje da su pripadnici Vojne policije i oružanih snaga HVO-a učestvovali u premlaćivanjima i fizičkom zlostavljanju Salema i Vejsila Đulića, Suada Obradovića i Ibre Razića dok su oni bili zatočeni u Koštanoj bolnici i da su uzrokovali njihovu smrt. Vojnici HVO-a iz Stoca su takođe pretukli Salka Kaplana i uzrokovali njegovu smrt u avgustu 1993.
2032. S obzirom na prethodno izneseno, Vijeće zaključuje da su pripadnici Vojne policije, oružanih snaga HVO-a i MUP-a vršili premlaćivanja i na druge načine zlostavljali zatočenike u Koštanoj bolnici.
G. “U Stocu nema nijednog Muslimana”, septembar 1993.
2033. U paragrafu 170 Optužnice navodi se da su tokom druge polovine septembra 1993. čelnici Herceg-Bosne/HVO-a obavijestili Franju Tuđmana da u Stocu nije ostao više nijedan jedini Musliman i da su u grad naseljeni Hrvati iz srednje Bosne, koji su nastanjeni u muslimanske kuće. 2034. Vijeće napominje da je 21. septembra 1993. Anđelko Marković, predsjednik HVO-a u Stocu, pred predsjednikom Tuđmanom izjavio da u opštini Stolac nije ostao više nijedan jedini Musliman.
5010 Prema riječima Svjedoka CR, krajem 1993. godine svi Muslimani iz opštine Stolac nalazili su se u zatočeničkim centrima i u Stocu.
