Piše: Dr. Ali el-Sallabi / Preveo i prilagodio: Abdusamed Nasuf Bušatlić
Doba sultana Sulejmana Veličanstvenog predstavlja vrh piramide u pogledu snage Osmanske carevine i njezinog statusa u odnosu na ostale države svijeta u to vrijeme. Doba sultana Sulejmana smatra se zlatnim periodom Osmanskog carstva, i četrdeset i osam godina, koliko je on proveo na vlasti (926.-972. h.g./1520-1566.), bile su svjedok nezapamćene ekspanzije, a Osmansko carstvo dosegnulo je vrhunac moći i vlasti proširivši se na tri svjetska kontinenta.
Rođen je u gradu Trabzonu gdje mu je otac bio namjesnik (valija) u to vrijeme. Otac mu je posvetio veliku pažnju tako da je Sulejman postao ljubitelj nauke, književnosti, učenjaka, pisaca i islamskih pravnika. Od rane mladosti bio je poznat po ozbiljnosti, a na sultansko prijestolje zasjeo je u dobi od 26 godina. Bio je oprezan u svim svojim poslovima i nije žurio u poslovima i akcijama koje je želio provesti, već je prethodno duboko razmišljao i analizirao svaki prijedlog, a zatim je donosio odluku. Nakon što bio donio odluku ne bi je više povlačio.
Suočavanje sa smutnjom i pobunama na početku vladavine
U prvim godinama vladavine, sultan Sulejman je bio suočen sa četiri pobune koje su ga spriječile od vođenja džihada. Naime, ambiciozni namjesnici i valije smatrali su da je došlo vrijeme za otcjepljenje i osamostaljenje njihovih provincija i pokrajina. Prva pobuna bila je pobuna Janbirdi el-Gazalija, namjesnika Šama, koji je digao pobunu protiv države, obznanio svoju neposlušnost sultanu i pokušao da uspostavi svoju vlast u Halepu, ali nije uspio. Sultan Sulejman je naredio da se pobuna uguši i ona je brzo ugušena, a vođa pobune Janbirdi el-Gazali je ubijen.
Drugu pobunu izveo je Ahmed Šah, izdajnik u Egiptu, godine 930./1524. Ovaj je paša težio na mjesto velikog vezira ali nije uspio ostvariti svoj cilj, te je zamolio sultana da ga postavi za namjesnika u Egiptu i sultan je to učinio. Kada je stigao u Egipat, pokušao je zavesti ljude i proglasiti se nezavisnim sultanom, ali je sultan Sulejman poslao janjičare koji su ugušili pobunu i ubili Ahmed Šaha. U historijskim knjigama je uz njegovo ime ostao upisan i nadimak – izdajnik.
Treća pobuna protiv muslimanskog hilafeta bila je pobuna šiijskog vođe Zunnun Babe 1526. godine u regiji Yozgat, gdje je Zennun Baba prikupio između 3.000 i 4.000 pobunjenika i nametnuo stanovništvu plaćanje poreza (harač). Njegov pokret je ojačao tako da je uspio poraziti neke osmanske vojskovođe koji su pokušali ugušiti njegovu pobunu i uništiti njegov pokret. Na kraju je ipak ova pobuna ugušena, a šiijski vođa Zennun Baba je ubijen.
Četvrta pobuna protiv Osmanskog carstva pod Sulejmanom Veličanstvenim bila je pobuna koju je također vodio šiija, Kalender Çelebi, u regijama Konya i Kahramanmaraş. Ova pobuna je ugušena tako što je sultan Sulejman poslao vojsku na čijem čelu je bio veliki vezir Ibrahim Paša, koji je porazio pobunjeničku vojsku i ubio vođu pobune Kalendera Çelebija. Nakon toga stvari su se smirile u Osmanskom carstvu, a sultan je počeo planirati politiku i strategiju džihada u Evropi.
Politički planovi u Evropi
Osvajanje Rodosa
Rodos je bio nepristupačan otok, bio je utvrda za vitezove sv. Ivana, koji su presretali, pljačkali i ubijali muslimanske hodočasnike na njihovom putu prema Hidžazu, a osim toga izvodili su i vojne akcije koje su bile usmjerene na osmanske pomorske linije. Zbog svega toga, sultan Sulejman odlučio je osvojiti Rodos, pa je započeo vojnu mobilizaciju i pokrenuo rat početkom 1522. godine te osvojio otok Rodos. Nakon osvajanja Rodosa, sultan Sulejman je dozvolio krstaškim vitezovima da napuste Rodos i da se nasele na Malti.
Borba protiv Ugarske i opsada Beča
Ugarski kralj (Ludovik) odlučio je prekinuti sva obećanja koja su njegovi prethodnici dali sultanima Osmanskog carstva. On je otišao tako daleko da je ubio sultanovog izaslanika koji je došao tražiti godišnji porez (džiziju) koju je Ugarska plaćala Osmanskoj carevini. Zbog toga je sultan Sulejman, 1521. godine, krenuo u novi rat koji je završen velikom pobjedom Osmanlija nad ugarskom vojskom u Bici na Mohaču 1526. godine. Nakon pobjede na Mohaču, većina osmanske vojske kreće prema Budimu koji je osvojen 11. septembra 1526. godine. Sultan Sulejman nastavlja osvajačke pohode, pa je 1529. godine osmanska vojska krenula prema Beču. Pred zidine Beča stigli su 27. septembra 1529. godine i započeli napade na Beč i opsadu koja je trajala do 14. oktobra 1529. godine. Međutim, hladnoća i zimski uvjeti natjerali su osmansku vojsku da se povuče, kao i činjenica da su francuski kralj Fransoa I (Franjo I) i Karlo V, kralj Svetog Rimskog carstva, prekinuli međusobne sukobe i sklopili primirje kako bi se mogli uključiti u rat protiv sultana Sulejmana i u spašavanje Beča, prijestolnice habzburške monarhije.
Politika zbližavanja Sulejmana Veličanstvenog sa kraljem Francuske
Međutim, najznačajniji povijesni događaj u osmanskoj vanjskoj politici pod Sulejmanom Veličanstvenim je njegov odnos sa francuskim kraljem Fransoom I koji se kasnije pretvorio u savezništvo.
Naime, snaga i moć Osmanskog carstva i njegov status u svijetu u to vrijeme i uspon osmanskog sultana Sulejmana Veličanstvenog, utjecali su na zemlje savremenog svijeta, posebno na evropske zemlje koje su živjele u velikim političkim i vjerskim podjelama i sukobima. Stoga su, u skladu sa postojećim okolnostima, i stavovi evropskih zemalja prema Osmanskom carstvu bili različiti. Karlo V, kao kralj Svetog Rimskog carstva, bio je u stalnom sukobu sa francuskim kraljem Fransoom I, dok je papa Lav X bio suparnik i žestoki oponent njemačkom redovniku Martinu Lutheru, vođi reformatorskog protestantskog pokreta.
Stoga je Fransoa I gledao kako iskoristiti položaj i snagu Osmanskog carstva i pridobiti ga za prijatelja, pa je zauzeo ”prijateljski” i pomirljiv stav prema Osmanlijama uvjeren da će Osmansko carstvo ograničiti i zaustaviti ambicije Karla V. I započeli su pregovori Francuske sa Osmanskim carstvom nakon bitke kod Pavije, 1525. godine, u kojoj je francuski kralj Fransoa I zarobljen. Na kraju je on pušten pod ugovorom potpisanim u Madridu između Francuske i porodice Habzburg 1526 godine. Međutim, nakon što je pušten, Fransoa I poslao je svog izaslanika sultanu Sulejmanu s ciljem da se uspostavi savezništvo u obliku ugovora (trgovačka konvencija) kasnije nazvanog ”Ugovorom o osmansko-francuskim privilegijama ili povlasticama”.
S obzirom na važnost ovog Ugovora, navest ćemo njegove najvažnije tačke:
– Sloboda kretanja i plovidbe podanika obje države.
– Pravo na trgovinu u svim dijelovima Osmanskog carstva za sve građane Francuske, odnosno podanike kralja Francuske.
– Carine i drugi porezi plaćaju se samo jednom godišnje u Osmanskoj carevini.
– Porezi koje Francuzi plaćaju u Osmanskom carstvu jednaki su onima koje plaćaju turski državljani.
– Francuski kralj ima pravo konzularnog predstavništva, konzularnog imuniteta za njega, njegovu rodbinu i njegovo osoblje.
– Francuski konzul ima neograničeno pravo suđenja francuskim podanicima na osmanskom tlu ako bi u predmetnom sporu učestvovali samo Francuzi.
– Privatno-pravni predmeti moraju doći pred nadležnog kadiju, ali pod uvjetom prisustva francuskog tumača.
– Sloboda vršenja vjerskih obreda za podanike francuskog kralja.
– Zabrana porobljavanja podanika francuskog kralja.
Francuska je imala koristi od svog približavanja Osmanskom carstvu u vojnom, ekonomskom i političkom smislu, te je prihvatila prethodni sporazum kao sredstvo za otvaranje trgovine sa Istokom, a da nije podvrgnuta trgovačkom monopolu koji je nametnuo Portugal nakon što je otkrio put Rta dobre nade, što je Francuskoj obezbijedilo prestižnu poziciju među zapadnoevropskim zemljama.
Razdoblje Sulejmana Veličanstvenog nije bilo razdoblje u kojem je država dostigla maksimalnu teritorijalnu granicu, ali to je bilo razdoblje u kojem je najvećom državom vladao najviši upravni sistem kojim je upravljala snaga i pravda. Sultan Sulejman umro je prilikom opsjedanja grada Sigeta, 20. safera 974. h.g./5. septembra 1566. godine.
