Piše: Nedim Botić
Bosanska Dubica se nalazi na sjevorozapadu Bosne i Hercegovine, na granici sa Republikom Hrvatskom. Prvi put se kao toponim spominje 1197. godine u spisima hrvatskog historičara Tadija Smičiklasa „Diplomatički zbornik”. Od dolaska Osmanlija Dubica dobija karakter orijentalnog grada, u kome su džamije i drugi vjerski objekti činili centar grada.
Prvu džamiju izgrađuje Sulejman I Veličanstveni, da bi povećanjem muslimanskog stanovništva i razvojem čaršije došlo do povećanja broja vjerskih objekata. Njihov broj se kroz historiju mijenjao, jer su često puta stradali u mnogobrojnim ratovima, koji su vođeni između Otomanske i Austrougarske imperije.
Bosansku Dubicu su oduvijek krasile tri džamije koje svojim geografskim položajem čine trokut u čijem je središtu smješten Mekteb-ibtidaija (u narodu poznat kao „mejtaf”). U to vrijeme, mektebi su bili jedini vjersko-prosvjetni objekti koji su doprinijeli obrazovanju muslimanske djece, a posebno ženske jer ženskoj djeci nisu roditelji dali da pohađaju drugu školu osim mekteba.
ŠTA SU MEKTEBI-IBTIDAIJE?
Mektebi-ibtidaije su muslimanske vjerske osnovne škole, a slične su „običnim” mektebima samo utoliko što se i u njima počinjalo učiti od sufare. Od starih mekteba razlikovali su se i po tome što su u njima služili mnogo vrsniji učitelji, naime oni koji su svršili Darul-muallimin, islamsku učiteljsku školu u Sarajevu, i koji su imali propisanu jedinstvenu edukacijsku osnovu. U mektebi-ibtidaijama, za razliku od običnih mekteba, su bile klupe kao i u ostalim školama. Sobe su bile čiste i svijetle, a za pisanje su imali table kao i u osnovnim školama.
Učitelji koji su namješteni u mektebi-ibtidaijama većim su dijelom bili obrazovani mladi ljudi, svjesni svoje zadaće i učiteljskoga poziva. Oni su najprije u medresama izučavali islamske nauke, a onda u Darul-mualliminu najnužnije znanje iz pedagogije i metodike. Mektebi-ibtidaije je osnivalo i uzdržavalo Zemaljsko vakufsko povjerenstvo, a učitelje imenovao reis-ul-ulema ili u njegovo ime predsjednik Zemaljskog vakufskog povjerenstva. Pošto je Zemaljsko vakufsko povjerenstvo uzdržavalo mektebi-ibtidaije, imalo je pravo da ih nadzire, te su tu ulogu obavljale kadije ili njihovi zamjenici.
NASTANAK MEKTEBA-IBTIDAIJE U DUBICI
Na osnovu ugovora koji je sačinjen između Gradskog poglavarstva Bosanska Dubica i vakufa Čaršijake džamije u Bosanskoj Dubici, (a koji se nalazi u gruntovnici) mekteb-ibtidaijja je sagrađen između 1911-1918. godine. Ovaj mekteb-ibtidaija koji je uknjižen kao vakuf Gradske, Puhalske i Čaršijske džamije u gruntovnici 1919. godine je sagradilo Gradsko poglavarstvo, i uvakufilo vakufu gore navedenih džamija. Iz zapisnika sa sjednice Općinskog zastupstva održane 6. oktobra 1919. godine (a koji je u gruntovnici sačuvan u odličnom stanju) može se zaključiti geneza nastanka mekteb-ibtidaija.
Naime još davne 1899. godine prosječena je u gradu Dubici pored rijeke Une nova cesta, koja je – osim ostalih privatnih čestica – zahvatila i otcijepila i jedan dio od katastarske čestice broj I/308 I/974 I/975 k.o. Bosanska Dubica u vlasništvu Gradske džamije. Nakon oduzimanja spomenute zemlje od strane organa vlasti, predstavnici vakufa džamije u Bosansakoj Dubici su uputili prvi zahtjev za adekvatnu nadoknadu štete.
U zapisniku sa sjednice gradskog zastupstva u Bosanskoj Dubici održane 02. marta 1911. godine stoji. „Visoka Zemaljska Vlada naredbom je pozvala općinu da stupi u pregovore sa ovdašnjim kotarsko-vakufskim mearifskim povjereništvom u svrhu izravnanja spomenutog spora. U pregovoru vakuf je zatražio da mu općina kao kompenzaciju odstupi česticu br. I/975 i I/974 i I/170 i to da se na istoj sagradi mektebi-ibtidaijja za muslimansku mušku djecu. Gradsko poglavarstvo predlaže da se zemljene čestice vakufu odstupe i to samo pod ovim uvjetom, da se na istima sagradi mektebi ibtidaijja po planu i nacrtu, kojega ovo poglavarstvo u sporazumu sa kotarskim uredom odobri. Spomenute čestice će se prevesti gruntovno na vakuf onda, kada se mekteb na njima sagradi, što treba da bude najdalje do jeseni god. 1912.” (1)
Ipak vakufsko-mearifsko povjereništvo trebalo je čekati 06. oktobar 1919. godine da konačno bude u gruntovnici uknjiženo kao vakuf Gradske, Puhalske i Čaršijske džamije. Slavko Vujasinović u knjizi „Srbi kao ptice” spominje muslimanske vjerske škole, prije zvane mekteb (mejtaf), a sada „iptidaija” gdje se djeca počev sa petom godinom uče molitvama na arapskom, a u novije vrijeme i na svom jeziku, što ga jedino znaju, tj. srpskome, a ne „bošnjačkome”.” (2)
MUALLIMI MEKTEBA IBTIDAIJE
Ismet Kasumović navodi da su imami bosanskih džamija uglavnom bili i muallimi u mektebima. Tako su onda i u dubičkom mekteb-ibtidaiji muallimi bili imami Gradske Čaršijske i Puhalske džamije. U arhiv MIZ Bosanska Dubica se nalaze imena imama, koji su tada vjenčavali dubičke muslimane, a ujedno obnašali i časne funkcije odgajatelja i učitelja. Imena muallima u mekteb ibtidaiji u Bosanskoj Dubici u periodu od 1930 do 1943. godine ;
hfz. Sulejman-ef. Dolić,
Omer-ef. Čengić,
hadži Mehmed ef. Mujkić,
Abaz-ef. Duljković,
Kerim-ef. Hadžić,
Hamil-ef. Muftić,
hfz. Mustafa-ef. Kapić,
Muharem-ef. Cikota,
Tahir-ef. Vojniković,
Abdulah-ef. Suljić,
hfz. Husein Tabaković,
hadži Hazim-ef. Hodžić,
hfz. Hasan-ef. Hasančević,
Beg-ef. Mualem,
Muhamed-ef. Medanhodžić,
Abdulah Suljić i
hadži Ahmed-ef. Muharem Handan iz Vrbanje. (3)
DUBIČKI MEKTEB U KNJIGAMA
Dubički mekteb Evlija Čelebija ne spominje direktno, nego kao jedan od devet mekteba na području Gradiške i okoline. (4)
Zijad Bećirević u knjizi „Historija Bosanske Dubice” spominje da je Dubica u periodu od 1580. do 1851. (271 god.) sa Kozarcem, Bosanskim Novim i Kostajnicom pripadala Kostajničkom kadiluku. U knjizi „Muslimansko školstvo u BiH do 1918. god.” od Hajrudina Ćurića, spominje se Kostajnica i podaci o učenicima. Tako se spominje u 1286. h. g./1869. god. 16 škola, 885 učenika muških i 187 ženskih. (5)
Također i Hadžialagić u svojoj knjizi „Bosanska Dubica kroz vijekove” općenito govori o dubičkim mektebima koji su podizani dolaskom Osmanlija.
Svi gore navedeni podaci nam govore da je u Bosanskoj Dubici bilo mekteba još i za vrijeme Osmanske vlasti pa do dan danas. Pored mekteba-ibtidaije, u Bosanskoj Dubici je postojao još jedan mekteb, odmah uz Gradsku džamiju koji je porušen a na njegovom mjestu izgrađen opštinski Sud, koji i danas služi svojoj svrsi, a udaljen je od džamije svega dva metra.
UČENICI MEKTEBA
Na osnovu iskaza Rasime Raković, nekadašnje učenice mekteba, možemo jasnije steći dojam o tadašnjem školovanju muslimanke djece i samom izgledu mekteba.: „U mekteb se nije moglu ući bez drveta, koje je nekada bilo i malehno. U mektebu su bila tri razreda, a svaki je razred imao veliku učionicu. Učionica za prvi razred je bila iznad Kasimove trgovine na putu prema opštini, dok je učionica drugog razreda bile iznad dućana urarke Asije, a treća učionica je gledala prema Gradskoj džamiji, dok je zbornica za muallime bila okrenuta prema Čaršijskoj džamiji Svaka učionica je imala kamin na koji su se grijali vlastitim drvima.”
Rasima se prisjeća još jedne prostorije za koju kako kaže, nikad nije znala šta je u njoj i čemu služi. I danas se sjeća svog muallima Omer-ef. Taletovića, hfz. Huseina Taletovića i Muhamed-ef. Medanhodžića pred kojim je učila amena sufaru, ilmihal i Kuran, kao i drugih učenika iz razreda npr. Hasiba Nizam 1932., Ismeta Haskić 1936., Muhiba Fazlić 1932., Šaban Horozović 1932., Muharem Horozović 1932., Smail Spahić, Ahmed Jakupović 1932., Muhamed Jakupović 1932., Adevija Karabegović 1927., Enes Vojniković, Enisa Đozić 1929., Aiša Nizam 1937., Šaha Seferović 1934., Hašima Seferović 1930., Taiba Zdenac 1933., Ćima Delić 1936., Emina Dizdarević 1930., koja je sačuvala knjižicu o završenim razredima. Svi gore navedeni učenici su i sada živi.
ODUZIMANJE MEKTEBA-IBTIDAIJE OD STRANE VLASTI
Mekteb-ibtidaija je neomatano radio sve do 1958. godine kada ga je država oduzela i dodijelila opštini Bosanska Dubica. Opština je „mejtaf” je vratila Islamskoj zajednici 1990. godine, u isto vrijeme kada i Pravoslavnoj crkvi vraćen Svetosavski dom. Početkom agresije na BiH-a, srpske vlasti 1992. godine ponovo nezakonito uzurpiraju vakufsku imovinu.
Trenutni korisnik zgrade „mejtafa” je opština Bosanska Dubica, sa kojom Medžlis Islamske zajednice Bosanska Dubica pregovara još od 2000. godine. Lokalnim vlastima se je obraćao se i banjalučki muftija Edhem ef. Čamdžić kao i bivši reisul-ulema IZ-a dr. Mustafa ef. Cerić koji je i lično uručio zahtjev načelniku opštine za povrat oduzete vakufske imovine. Međutim, sem pukih obećanja do sada ništa konkretno nije učinjeno Nepremostiv problem predstavlja odsustvo adekvatnog zakona o restituciji i povratu vakufske imovine, te podatak da su vlasti već prodale i ustupile na korištenje prostorije „mejtafa”. Danas se na gornjem spratu nalazi Muzička škola, a u prizemlju lokali i apoteka.
