Aktivnosti Rusije na Balkanu imaju za cilj da “podstaknu historijske tenzije”, a Kremlj u tu svrhu koristi obeshrabrenost zbog nedostatka angažmana Evropske unije u regionu, piše dr. Orhan Dragaš, direktor Međunarodnog instituta za bezbjednost u Beogradu. On upozorava da bi nedostatak odlučnog odgovora Zapada na ovo ugrozio ne samo budućnost regiona, već i ukupnu stabilnost i sigurnost Evrope.
Dragaš navodi za ukrajinski Kyiv Post da je Balkan decenijama bio leglo geopolitičkih tenzija i da ovaj region predstavlja plodno tlo za “manipulacije” stranih aktera zbog njegove historijske složenosti i etničkih sukoba.
On navodi da se tokom posljednje decenije Rusija uspostavila kao “ekstremno remetilačka sila, koristeći svoj uticaj da destabilizuje Balkan, podriva evropsko jedinstvo i izazove zapadne demokratije”.
Međutim, ističe da, uprkos rastućim dokazima o zloćudnim aktivnostima Moskve, i dalje postoji “zabrinjavajuće samozadovoljstvo među zapadnim silama”, te da njihova neaktivnost dovodi do rizika da se “jedan vitalni region ustupi agresivnom protivniku”.
“Interes Rusije za Balkan nije ni nov ni slučajan; to je proračunata komponenta njene šire vanjskopolitičke agende koja ima za cilj očuvanje njene sfere uticaja, projektovanje moći i destabilizaciju Evrope. Balkan, sa svojom mješavinom historijskih sukoba, etničkih podjela i političke nestabilnosti, predstavlja idealno mjesto za moskovsku strategiju upravljanog haosa”, navodi Dragaš, te dodaje da Rusija kroz podsticanje nestabilnosti u regionu nastoji da postigne nekoliko strateških ciljeva.
“Laboratorija za ruske zloćudne aktivnosti”
Prvi ruski cilj koji Dragaš navodi je spriječavanje potpune integracije balkanskih zemalja u zapadne institucije kao što su NATO i EU, a ovo je bilo evidentno u glasnom protivljenju Rusije širenju NATO-a tokom pristupanja Crne Gore 2017. i Sjeverne Makedonije 2020. godine. On dodaje da su se obje te zemlje suočile sa “salvom kampanja dezinformacija i tajnih operacija koje je orkestrirala Moskva”.
Drugi cilj je, smatra Dragaš, korištenje Balkana kao “tačke pritiska da se oslabi i podijeli EU”.
“Umor od proširenja EU i percipirana ravnodušnost bloka prema regionu stvorili su prostor za Rusiju da se predstavi kao alternativni partner, posebno u zemljama poput Srbije, gdje su proruska osjećanja i dalje izuzetno jaka. Održavajući Balkan u stanju trajne neizvjesnosti, Moskva se nada da će iskoristiti podjele unutar EU, pokrenuti razdor među državama članicama i na kraju potkopati evropsku koheziju”, piše on.
Dragaš zatim navodi da “ruske akcije na Balkanu služe kao poligon za njenu širu taktiku hibridnog ratovanja”.
“Moskva je usavršavala svoje tehnike uticaja, u rasponu od sajber napada do kampanja dezinformacija, i primjenjivala ih na druge dijelove svijeta, uključujući istočnu Evropu i Bliski istok. Dakle, Balkan nije samo meta već i laboratorija za ruske maligne aktivnosti“, piše on.
Taktike razdora i podjela
Dragaš piše da su ruske metode na Balkanu višestruke i da podrazumijevaju “kombinovanje tvrde moći sa sofisticiranom taktikom meke moći”, te da je Kremlj koristio širok spektar sredstava, uključujući energetsku ovisnost, političku korupciju i agresivnu propagandu, kako bi konsolidirao svoj uticaj i postigao svoje ciljeve.
Ističe da je Rusija usavršila praksu širenja dezinformacija na Balkanu tako što je iskorištavala fragmentirani medijski pejzaž i slabu institucionalnu otpornost u regionu.
On citira Evropsku službu za vanjske poslove (EEAS) koja je ocjena da su ruske dezinformacije prvenstveno usmjerene na Balkan gdje se “svakodnevno šire stotine lažnih vijesti i teorija zavjere kako bi se podstaklo antizapadno raspoloženje i produbile društvene podjele“. Dodaje da su ruski državni mediji kao što su Sputnjik i RT uspostavili jaka uporišta u regionu, šireći sadržaje koji veličaju rusku moć, omalovažavaju Zapad i raspiruju nacionalistička osjećanja.
Dragaš piše da je energetska zavisnost također snažno oružje u arsenalu Moskve, ističući da Rusija ostaje dominantni dobavljač prirodnog gasa za nekoliko balkanskih zemalja, uključujući Srbiju i Bosnu i Hercegovinu, te da “koristi ovu zavisnost za vršenje političkog uticaja”.
Kao primjer on navodi Srbiju, koja skoro u potpunosti zavisi od ruskog gasa, a koja nije uvela sankcije protiv Moskve koje je uvela EU. Kremlj je također uložio velika sredstva u projekte energetske infrastrukture, kao što je gasovod, koji proširuje rusku energiju duboko u srce Balkana.
“Rusija je sistematski gajila politička savezništva na Balkanu kroz kombinaciju finansijskih podsticaja, političke podrške i tajnih operacija” piše on, ističući da je ovaj uticaj najočigledniji u Srbiji i bh. entitetu Republika Srpska, gdje je Moskva izgradila čvrste veze sa nacionalističkim liderima koji podržavaju antizapadnu retoriku i politiku.
Neaktivnost Zapada
Dragaš zatim kritikuje Sjedinjene Američke Države i EU, navodeći da je, uprkos jasnim namjerama i akcijama Rusije na Balkanu, njihov odgovor bio “krajnje neadekvatan”.
“Umjesto da se direktno suprotstave zloćudnim aktivnostima Moskve, zapadne sile često reaguju sporo, ograničene vlastitim unutrašnjim podjelama i zaokupljene drugim globalnim krizama. Ovaj nedostatak odlučnosti ohrabrio je Rusiju, omogućivši joj da produbi svoje uporište na Balkanu i neosporno proširi svoj uticaj”, piše on.
U ovom kontekstu posebno izdvaja EU, okrivljujući je za “strateško zanemarivanje” regiona.
“Iako je Brisel ponudio nejasna obećanja o budućem članstvu balkanskim zemljama, nije uspio da isporuči koherentnu i kredibilnu strategiju proširenja. Ovo je ostavilo region ranjivim na rusku manipulaciju i razočaranim izgledima evropske integracije. U međuvremenu, SAD su u velikoj mjeri gurnule Balkan na periferiju svojih vanjskopolitičkih prioriteta, fokusirajući se umjesto toga na suzbijanje ruske agresije u Ukrajini i jačanje istočnog krila NATO-a”, smatra on.
Zatim upozorava da “ignorisanjem Balkana, Washington rizikuje stvaranje novog fronta u borbi protiv ruskog uticaja”.
Šta treba učiniti?
Da bi se suprotstavili zloćudnom uticaju Rusije na Balkanu, Sjedinjene Države i Evropska unija moraju prvo da priznaju hitnost prijetnje i da pokažu obnovljenu posvećenost regionu, piše Dragaš, ističući da ovo zahtijeva “prelazak sa trenutne reaktivne pozicije na proaktivnu strategiju koja se bavi osnovnim uzrocima nestabilnosti i jača demokratsku otpornost”.
On smatra da EU i SAD moraju razviti “koherentnu, koordiniranu strategiju koja daje prioritet Balkanu kao ključnom geopolitičkom bojnom polju”, te da bi ova strategija trebala da obuhvati političke, ekonomske i sigurnosne dimenzije, koristeći sva raspoloživa sredstva za suprotstavljanje ruskom uticaju, od diplomatskog pritiska do finansijske pomoći.
Što se tiče borbe protiv ruskih dezinformacija, Dragaš smatra da bi Zapad trebao ulagati u jačanje nezavisnih medija, što prvenstveno uključuje “finansiranje inicijativa za provjeru činjenica, podršku istraživačkom novinarstvu i promoviranje medijske pismenosti kako bi se pomoglo građanima da razlikuju istinu od propagande”.
On također poziva EU i SAD rade brže i efikasnije na smanjenju zavisnosti Balkana od ruske energije i da ulažu u projekte obnovljive energije i razvoj infrastrukture.
Zatim navodi da bi države članice NATO-a i EU trebale da povećaju sigurnosnu saradnju sa balkanskim zemljama i obezbijede obuku, razmjenu obaveštajnih podataka i vojnu pomoć kako bi se one suprotstavile taktici hibridnog ratovanja Rusije. Dodaje da bi to bi prvenstveno trebalo uključivati jačanje sajber odbrane i povećanje otpora dezinformacijama i miješanju u izbore.
“Ulozi ne mogu biti veći. Ako SAD i EU ne budu djelovali odlučno, rizikuju da izgube Balkan od neprijateljske sile koja nastoji da potkopa njihove vrijednosti, interese i sigurnost. Balkan, koji je već žarište historijskih nezadovoljstava i etničkih tenzija, lako bi mogao postati sljedeće žarište u ruskoj kampanji za destabilizaciju Evrope”, upozorava on.
Zatim citira Zbignjeva Bžežinskog, bivšeg savjetnika američkog predsjednika za nacionalnu sigurnost tokom hladnog rata i jednog od najznačajnijih američkih političkih geostratega:
“Historija nije slučajnost. Put ka stabilnosti i miru zahtijeva jasnu odlučnost i svrsishodan angažman”.
Dragaš ističe da je “vrijeme samozadovoljstva prošlo” i da “Zapad mora shvatiti realnost zloćudnog uticaja Rusije na Balkanu i preduzeti hrabre, odlučne akcije prije nego što bude prekasno”.
“Ako se to ne učini, onda će biti ugrožena ne samo budućnost Balkana, već i ukupna stabilnost i sigurnost Evrope. Sat otkucava i sada je trenutak za odlučnu akciju SAD, EU i UK”, upozorava on na kraju.
