Islamska numizmatika imala je veliki utjecaj na Zapadu. Postojali su brojni vojni, diplomatski i trgovački odnosi muslimana i Zapada od VIII pa sve do XIV stoljeća. Neki od najznačajnijih primjeraka zapadnog novca, koji je u navedenom periodu iskovan, bili su pod jasnim islamskim utjecajem, na širokom području od Engleske do Palestine i od Španije do Rusije
Pripremio: Saladin Kovačević
O porijeklu riječi mankus (mancus) dugo se raspravljalo. Jedno od mišljenja jeste da vodi porijeklo od latinskog pridjeva mancus, što znači slab, nepotpun, okrnjen; čime se mislilo na zlatnike slabe kvalitete u opticaju u Italiji VIII stoljeća. Ipak se ustanovilo da se najraniji izvještaji o plaćanju mankusima u sjeveroistočnoj Italiji odnose na islamske zlatne dinare, a da sama riječ vodi porijeklo od arapskog mankuš (manqush), u značenju iskovan.
Nakon što se pojavio u sedmoj deceniji VIII stoljeća, izraz mankus brzo se proširio sjevernom i srednjom Italijom i preko Galije stigao u Englesku u sljedećoj deceniji. Kralj Mersije Coenwulf piše 798. godine papi Lavu III i spominje obećanje kralja Offe iz 786. godine da će svake godine slati u Rim 365 mankusa. Upotreba ovog izraza doživjela je vrhunac u IX i X stoljeću, kasnije se samo ponekad koristio.
Teško je izračunati tačan broj vrsta zlatnog novca koji je opticao na Zapadu, a koji bi se mogli nazvati mankusima. Naravno, mnoge vrste zlatnih kovanica, korištenih između VIII i XIII stoljeća, kovane su u malim količinama radi specifične namjene, i vjerovatno nisu cirkulirali komercijalno na isti način kao kovanice od srebra ili drugih metala: u mnogim slučajevima oni su jasno asocirali na specifične izdavače novca kao što su kralj, car ili nadbiskup. U drugom slučaju oni ne moraju podsjećati ni na kojeg kralja i mogu se odnositi na grad u kojem su kovani ili na kovničara. Neki zlatnici su jednostavno kovani zvaničnim kalupima za srebrenjake. Kao dodatak ovim zlatnicima sa sadržajnim natpisima i izdatim na Zapadu, cirkuliralo je i nešto originalnih arapskih dinara i njihovih imitacija. Nekoliko ovih imitacija dinara, uključujući i poznati primjerak sa imenom Offe od Mersije (Offa of Mercia) baziraju se na originalima kovanim 157. po Hidžri (773. ili 774. god.). Praksa korištenja islamskih zlatnih kovanica za ovu svrhu bila je živa u Engleskoj još 500 godina kasnije.
Inače, prije XIII stoljeća zlatnici su bili ekstremno rijetki u zapadnoj Evropi. Moguće je da je u Engleskoj do XI stoljeća broj arapskih zlatnika u opticaju bio nešto manji ili približan broju lokalnih zlatnika.
Alfonso VIII
U namjeri da pokaže muslimanskim vladarima Španije da se vrijeme njihove uprave bliži kraju, Alfonso VIII od Kastilje kovao je zlatne dinare u Toledu, prvom gradu islamske Španije koji je pao u ruke kršćana, 1212. godine. Umjesto latinskim pismom, legende na novcu ispisane su arapskim slovima. “Kasniji murabitski dinar nosio je na prednjoj strani napisano amir al-Muslimin, dok je na zadnjoj strani stajalo ime abasidskog kalifa, pred kojim je stajala titula imam. Kralj Alfonso VIII (1158.–1214.), koji je vladao Leonom i Kastiljom, imitirao je taj novac zadržavši njegov arapski natpis, ali je njegove kružne natpise adaptirao prema kršćanskim formulama. Na njemu se on pojavljuje kao amir al-Qatulaqin (vojskovođa katolika), a rimski papa kao imam al-bi`ah al-Masihiyah (vođa kršćanske crkve). Novac je puštan u opticaj ”u ime Oca i Sina i Duha Svetog i jednog jedinog Boga”, umjesto odgovarajuće muslimanske formule, i umjesto optužbe onih koji su odbili da prime islam, stajalo je ”ko god uzvjeruje i pokrsti se, bit će spašen”.
Tekstovi su pažljivo izabrani tako da svaka izjava koju su koristili muslimani dobije odgovarajuću koja odgovara kršćanima. Pa tako, na prednjoj strani, umjesto:
“Nema boga osim Boga (Allaha)
Muhammed je Božiji poslanik
Emir Abu Abd Allah
Muhammed ibn Sa'id
Neka ga Bog sačuva”
stoji:
“Emir katolika
Alfoso sin Sanča
Neka mu Bog pomogne”.
Obodni tekst na prednjoj strani, umjesto:
“U ime Boga ovaj dinar je kovan u Mursiji godine šest i šezdeset i pet stotina”
kaže:
”Ovaj dinar je kovan u gradu Tulajtula (Toledo) u saferu godine dvanaest i dvije stotine i jedna hiljada”,
A na zadnjoj strani umjesto:
“Imam Abd Allah
Zapovjednik vjernika (pravovjernih)
Abasid”
stoji:
“Imam Crkve
Zapovjednik vjernika
Mesije, Rimski
Papa Veliki”
Obodni tekst na zadnjoj strani, umjesto kur'anskog ajeta (stiha 3:85):
“Onome koji traži drugu vjeru osim islama ona neće biti prihvaćena od Njega (Boga) i bit će izgubljen na onom svijetu”
izjavljuje (Marko 16:15):
“U ime Oca i Sina i Duha Svetoga, Jednog Boga, ko god uzvjeruje u Njega i kršten je, bit će spašen”.
SICILIJA, JUŽNA ITALIJA, MALTA
Aglabidi iz Kajruana su zgodno iskoristili poziv za pomoć protiv bizantskog upravitelja Sirakuze i 827. godine započeli zauzimanje Sicilije koje je potrajalo 75 godina. Odmah nakon Sicilije Arapi su prešli Mesinski tjesnac i iskrcali se u Kalabriji na jugu Italije. Ipak to nisu bile njihove prve intervencije na italijanskom jugu. Čim su 831. godine zauzeli Palermo počeli su dobijati pozive za intervenciju na strani raznih suparničkih stranaka u južnoj Italiji, kao što je bio slučaj sa Napuljem 837. godine. Oko 841. godine zauzeli su Bari na jadranskoj obali i pojavili se pred Venecijom, a 846. iskrcali su se u Ostiji i opasno ugrozili sam Rim. Godine 869. zauzeli su i Maltu. Kasnije su poduzimani čak i gusarski pohodi dalje na sjever kroz alpske prolaze u srednju Evropu.
Kršćanske snage su 871. godine povratile Bari i u narednih petnaestak godina protjerale Arape iz južne Italije i vratili ih na Siciliju. Arapi su Sicilijom i Maltom vladali i narednih 200 godina, do 1091. godine, kada su Normani konačno osvojili ove otoke.
Pod Normanima je na Siciliji cvjetala islamsko-kršćanska kultura. Muslimani su učestvovali u Rodžerovoj vojsci, bili činovnici, trgovci, napredni zemljoradnici, filozofi, liječnici, astrolozi. Njegov dvor u Palermu po stilu je bio istočnjački. Arabofilstvo koje je započelo pod Rodžerom I doživjelo je procvat pod nasljednicima Rodžerom II, Frederikom II i Vilimom II.
Ovakvo prožimanje dvije kulture nije moglo ostati bez odraza na novcu pa je dugo vremena arapski novac služio kao uzor po kojem su kovani novci pojedinih vojvodstava južne Italije i normanske Sicilije.
VELIKA MOSKOVSKA KNEŽEVINA
KRIŽARI
Iako zemljopisno ne spadaju na Zapad, države koje su tokom križarskih ratova osnovane uz istočnu obalu Sredozemnog mora zbog svojih osnivača pripadaju Evropi. Osnovane su Jerusalimska kraljevina, kneževine Armenija i Antiohija, grofovije Tripolis i Edesa.
Pripremljeno prema: Amer Sulejmanagić, Islamski utjecaj na novac Zapada; Numizmatičke vijesti broj 59; Zagreb, 2006.
PROČITAJ JOŠ:
Velike količine muslimanskog kovanog novca otkrivene su u Rusiji, Finskoj, Švedskoj, Škotskoj, Njemačkoj…
Arapski novac postao je uzor engleskom peniju
Koliko je stvarno težio Abdul-Melikov dirhem?
Sasanidski žrtvenik vatre zamijenjen “Halifom u molitvi”
