Piše: Hfz. Jusuf Džafić
– Ali-paša, Gazi i Ali-paša. Ista osoba. Zavještao Ali-pašinu džamiju u Sarajevu, sagrađenu 1561. godine. Evlija piše da se u njoj izučavao i hadis (islam. tradicija). Umro je u Sarajevu 1557. godine. Ne treba ga miješati sa Hadim Ali-pašom. (107, 109).
– Ali-paša, muhafiz Leve?*. Izgubio grad Levu (danas Levice, zapadna Slovačka) nakon poraza u bici kod Leve (19. jula 1664) tokom hazburško-osmanskog rata 1660-1664. Tada je zarobljen, pa pušten na slobodu. Kasnije je pogubljen radi tog poraza. (502)
– Ali-paša Čengić*. Član poznate porodice Čengić. Bio je dugo vremena bosanski alajbeg. Radi ratnih zasluga u Dalmaciji imenovan je hercegovačkim sandžakbegom (1650-1652). Dalje je bio zvornički (1652-1654), ponovo hercegovački (1654), zatim ćustendilski, pa po treći put hercegovački sandžakbeg (1657-1661). Godine 1661. postao je valija Temišvara. Poginuo je 1664. godine u bici kod Svetog Gotharda (najzapadniji grad u današnjoj Mađarskoj). Bijaše sagradio odžak (dvor) i džamiju u Bijeljini koji su nastradali u Velikom bečkom ratu. Obnovio je hercegovačku tvrđavu Gabelu, o čemu nas izvještava Evlija, koji spominje i njegovo učešće u borbama oko Knina, Šibenika, Splita i Klisa. Takođe, Evlija je posjetio odžake Čengića u Zagorju (danas Kalinovik i okolina) i nekadašnjem selu Čifluk Čengića kod Gacka. (158-159, 174, 407, 408, 448, 460, 479)
– Ali-paša, Ćose*. Bio je namjesnik Bosne (1660-1663). Osvojio je Veliki Varad u Erdelju (1660) i Ujvar (1663) u Unđurovini. Evlija ga na nekoliko mjesta naziva Ali-paša, osvajač Velikog Varada. Preminuo je 1663. godine u Budimu. (59, 96, 141, 258, 313-325, 442, 505)
– Alija, Fakir Hadži?. Jedna beogradska mahala je nosila njegovo ime. (85)
– Alija, Hadži?, beogradski. Sagradio Hadži Alijinu džamiju u Beogradu 1061. godine po Hidžri (1651/52). (86-87)
– Alija, Hadži, mostarski. Izgradio džamiju u Mostaru prije 1664. godine. Džamije je nestala u vihoru vremena. (467)
– Alija, Hadži, pljevaljski. Zavještao 1763. godine džamiju u Pljevljama koja i danas postoji. (394)
– Alija, Hadži, sin Musa-age. Podigao džamiju u Počitelju 1563. godine. (458)
– Alija, Jagdži Hadži?. Imao je 1660. godine vinograd kod Beograda, koji je ujedno bio i jedno od beogradskih izletišta. (91)
– Alija, beogradski ranar?*. (89)
– Arslan-paša Jahjapašić (Jahjaoglu), Kodža. Sin Mehmed-paše Jahjapašića. S ocem uzima učešće u zauzimanju Slavonije. Bio je prvi sandžakbeg požeškog sandžaka od 1537. do 1543. godine. Nakon toga je upravljao raznim sandžacima, da bi 1565. godine postao budimski valija. Pogubljen je pod Sigetom 1566. godine zbog ratnih neuspjeha. Podigao je džamiju u Iloku i baruthanu u Budimu. Pisao je divansku poeziju pod pjesničkim imenom Sinani. (501-502, 505, 516)
– Atlibegović, gazija*. Učestvovao u Kandijskom ratu. (178)
– Atlibegović, mladi beg*. Učestvovao u Kandijskom ratu. Evlija ga spominje glede jedne čarke sa Splićanima 1660. godine. (143-148 (passim))
– Aziz Muslihuddin-efendija. Evlija je zijaretio njegovo turbe u Užicu. (385)
– Baba Džafer*. Bio je ključar Mehmed-bega Ferhadpašića. (285)
– Bajezid-baba. Fočanski derviš koji je, prema Evliji, podigao najznamenitiju od tadašnjih 8 fočanskih tekija. Evlija spominje i njegovo turbe. Bajezid-babina tekija je bila jedina preostala tekija u novijoj povijesti Foče sve dok, zajedno sa Bajezid-babinim turbetom, nije bila uništena 1992. godine u četničkim divljanjima. (404, 405)
– Bajram-baba?. Evlija spominje njegovo turbe kod Osijeka. (367)
– Bajram-beg?. Dugogodišnji sandžakbeg sremskog, te smederevskog sandžaka (1557-1568). Bio je veliki vakif Beograd. Evlija spominje njegovu mahalu, džamiju, medresu, sebilj i hamam u Beogradu, te džamiju u Sremskoj Mitrovici. Najdulje je opstala njegova beogradska džamija koja je postala poznata kao Kara džamija, pošto ju je srpska vlast pretvorila u kotlovnicu beogradskog Narodnog pozorišta. Nažalost, i ona je srušena između 1897. i 1890. godine. (84, 85, 87, 88, 90, 352)
– Bali, Hadži. Podigao ćupriju u Čajniču. (395)
– Bali-beg Jahjapašić (Jahjaoglu), Kučuk, Gazi. Najstariji sin Jahja-paše. Bio je sandžakbeg Valone (1506) u juž. Albaniji, Smedereva (1513-1515, 1521-1523, 1524-1527), Bosne (1519-1521), Vidina (1523-1524) u sjeverozap. Bugarskoj. Zauzeo je Srebreničku banovinu i istočni Srijem. Bio je sudionik Mohačke bitke, a ratovao je i po Slavoniji. Tako Evlija navodi da je osvojio Slankamen kod Inđije, te Sremske Karlovce. Podigao je tekiju u Smederevu i Beogradu. U Sarajevu na Bistriku napravio je džamiju, hamam, česmu i ćupriju preko Bistričkog potoka. Do danas je opstala jedino džamija, u narodu poznata kao Balibegovica. Umro je 1527. godine. (73-75, 82, 509-510)
– Bali-beg Smederevski, Gazi. Poznatiji kao Bali-beg Malkočević (Malkočoglu). Bio je sandžakbeg smederevski (1474-1475) i sandžakbeg bosanski (1475-1477). Proslavio se akindžijskim upadima u Ugarsku i Slavoniju. Evlija piše o njegovim pohodima na Vršac i na Staru Palanku kod Banatske Palanke. Kako Evlija spominje, osnovao je palanke Batočinu kod Kragujevca i Kolari kod Smedereva (danas sela) i grad Kladovo, te tekiju u Smederevu. (68, 69, 309, 311, 312, 375, 535, 537, 541, 544-545)
– Balta-beg, Hadži*. Bio je zaim, odnosno imao odžak u blizini kasabe Glasinac kada je Evlija 1660. godine prošao tuda. Evlija ga ističe kao darežljiva čovjeka (101)
– Bekir, Hadži. Podigao džamiju u Staroj Gradišci u Slavoniji. (217)
– beg fočanski*. Podigao je u Evlijino doba znatan saraj u Foči. (399)
– beg zvornički. Sagradio je džamiju u Zvorniku. (478)
– Bektaš-beg, Gazi. Vojvoda hercegovačkog sandžakbega Mahmud-bega. Prema izvorima, bio je aktivan između 1521. godine i 1538. godine. Evlija ga spominje kao osvojitelja Skardina, Rakitnice kod Šibenika i Korlata kod Benkovca u blizini Zadra. (160, 188, 227, 232)
– Berri-paša?*. Od njega je Evlija dobio stotinu dukata i konja u Somboru. (524)
– Bešaret, Hadži*. Sarajlija kod koga je Evlija bio u posjeti 1660. godine. (120)
– Bešir, Hadži. Sarajlija koji podigao, prema Evliji, jedan od najznamenitijih sarajevskih hanova po njemu nazvan Hadži Beširov han. Nalazio se između Morića hana i Đulagine ulice. Ne treba ga miješati sa Morića hanom. (113)
– Bilak-beg. Bio je zvornički sandžak-beg. (188)
– ceribaša. Vakif jedne džamije u Užicu. (382)
– čauš beogradski?. Po njemu se zvala jedna beogradska mahala. (84)
– Čelebija?. Po njemu je nosila ime jedna beogradska mahala. Moguće da je u toj mahali bio sagradio džamiju. (84)
– Čelebi-efendija?*. Evlija ga navodi među najuglednijim Beograđanima. Brat mu je bio Šit-efendija, imam Mehmed-paše Jahjapašića džamije. (85, 89)
– Čultarević (Čultaroglu)*. Evlija ga spominje u vezi jednog vojnog pohoda na Split 1660. godine. (144).
– ćehaja Mehmed-bega Ferhadpašića*. (257-258)
– ćehaja Osječki?. Bio je sagradio je sebilj u Osjeku. (365)
– ćehaja požeškog-paše?*. Bio je 1664. godine ćehaja požeškog sandžakbega Ibrahim-paše Sarhošzadea. Evlija ga spominje u kontekstu hazburško-osmanskog rata (1660-1664). (494-496)
– ćehaja Pračalije Mustafa-paše*. Bio ćehaja dotičnog paše kada je Evlija boravio u Hercegovini 1664. godine. Predao je Evliji Mustafa-pašine darove. (451)
– ćehaja Suhrab Mehmed-paše*. Bio je ćehaja dotičnog paše kada je i Evlija bio u njegovoj službi 1664. godine. (449-450)
– Danijal-paša. Podigao je most na Buni. Most je u blizini njegovog odžaka koji je u Evlijino doba bio poznat kao Danijal-pašin Čifluk. (455)
– Davud-aga. Bio je emin (povjerenik) u Slanom kod Trebinja. Kod njega je Evlija konačio 1664. godine. (437)
– defterdar-paša. To je ustvari Memi Šah-beg, poznat kao defterdar-paša, porijeklom iz Foče. On je, pored džamije koju Evlija spominje, prije 1569. godine u Foči podigao i medresu sa bibliotekom. Bio je alajbeg bosanskog sandžaka, pa onda nazir mukata u hercegovačkom sandžaku. Godine 1580. postaje prvi defterdar bosanskog ejaleta, a kasnije je bio defterdar temišvarskog pašaluka. Umro je u Foči 1585. godine. (400)
– Derviš-beg Jahjapašić (Jahjaoglu). Sin Bali-bega Jahjapašića, a unuk Jahja-paše. Duži vremenski period je begovao u Segedinu (jugoistočna Mađarska). Utemeljitelj osmanskodobne Jagodine, u kojoj je podigao džamiju, hamam, više hanova, stotinu dućana, imaret, musafirhana i druge građeveine. Umro je mlad 1560. godine. (67)
– Devrić (Devri-zade). Podigao jedan od najpoznatijih mekteba u Banjaluci. (212)
– dizdar jezerski*. Bio je dizdar jezerske tvrđave 1660. godine. Evlija spominje da je priredio gozbu bosanskom namjesniku Melek Ahmed-paši prilikom njegovog povratka sa vojne po Dalmaciji. (209)
– dizdar požeški?*. Bio je 1664. godine dizdar Požege. (495)
– dizdar sinjski*. Imao je jednu od najljepših sinjskih kuća 1660. godine. (151)
– dizdar voćinski*. Bio je dizdar tvrđave Voćin 1660. godine. (239)
Antre
LITERATURA:
Ovo je spisak opće literature. Ostala literatura spomenuta u tekstu.
1. Evlija Čelebija, Putopis, Svjetlost, Sarajevo, 1967.
2. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Ikdam, Istanbul, 1896-1900, sv. 1-6, Türk tarih encümeni kurumu, Istanbul, 1928, sv. 7-8, Ma'arif Vekaleti, Istanbul, 1935, sv. 9, 1938, sv. 10.
3. John Freely, A History of Ottoman Arhitecture, Witt Press, Boston, 2011.
4. Joseph von Hammer, Narrative of Travels in Europe, Asia and Africa in The seventeenth Century by Evliya Efendi, Oriental Translation Fund for Great Britain and Ireland, London, sv. 1 u dva dijela 1834, 1848, sv. 2, 1850.
5. Marta Andrić, Simpozij o Evliji Čelebiji, Scrinia slavonica, 12/2012, str. 377-380.
6. Robert Dankoff, Ottoman Mentality. The World of Evliya Çelebi, Brill, Leiden-Boston, 2006.
