1825.g. prvi broj Ljetopisa matice srpske vidi JEDINO I ISKLJUČIVO u Bosni, Bošnjake “koji ispovjedaju ili islam, ili su rimokatolici ili pravoslavni”
“BOŠNJACI ŽIVE IZMEĐ DRINE, VERBASA,
SAVE, DALMACIE I HEMA, ČISLOM (BROJEM) 450.000;
ISPOVJEDAJU ILI ISLAM;ILI SU RIMOKATOLICI, ILI PRAVOSLAVNI.”
Matica srpska je najstarija književna, kulturna i naučna institucija srpskog naroda. Potreba nacionalne homogenizacije, prosvećivanja, kao i izdavanja srpskih knjiga, bili su osnovni razlozi za formiranje ovakvog Društva. Neposredni povod za osnivanje Matice srpske predstavljala je potreba za preuzimanjem Serbske letopisi (kasnijeg Letopisa Matice srpske), tada jedinog srpskog glasila, kome je prijetilo gašenje.
1844. Ilija Garašanin, Načertanije : “ NA ISTOČNOG VEROISPOVEDANIJA BOŠNJAKE VEĆI UPLIV IMATI NEĆE BITI ZA SRBIJU TEŽAK ZADATAK VIŠE PREDOSTROŽNOSTI I VNIMANIJA NA PROTIV TOGA IZISKUJE TO, DA SE KATOLIČKI BOŠNJACI ZADOBIJEDU. NA ČELU OVIH STOJE FRANJEVAČKI FRATRI.”
Ako Bošnjaci ne bi ovo primili, to bi otuda kao sigurno sledovalo raskomadanje Srba na provincijalna mala knjaževstva pod osobitim vladajućim familijama koje bi se nepremjeno tuđem i stranom uplivu predale; jer bi one među sobom sarevnovale i jedna drugoj zavidile. Ove familije nikad se ne bi dale više do toga dovesti da interes svoje koristi kakvoj drugoj familiji na žertvu prinesu, pa baš ni onda kad bi od takvog požrtvovanja napredak sviju ovi naroda zavisio.
(Načertanije – Ilija Garašanin)
