Piše: Abdullah Nasup
Od kako je šejh Hikmet el-Hidžri 2012. godine preuzeo dužnost vjerskog poglavara Druza u Siriji, njegove političke pozicije neprestano su se mijenjale, od potpune i otvorene podrške Bašaru el-Asadu i poziva mladima iz Suvejde da se priključe redovima tadašnjeg režima, preko podrške narodnom ustanku protiv Asadove vlasti, pa sve do otvorenog neprijateljstva prema novoj vlasti u Siriji. Ko je zapravo šejh Hikmet el-Hidžri? Kakvi su njegovi stavovi, šta ga pokreće, kakve ambicije ima i koliki je njegov utjecaj među druzima u Siriji?
Ko je šejh Hikmet el-Hidžri?
Šejh Hikmet Salman el-Hidžri rođen je 9. jula 1965. godine u Venecueli, gdje mu je otac, šejh Salman Ahmed el-Hidžri, radio. U kasnijim godinama porodica se vratila u Siriju, gdje je Hikmet završio sve nivoe školovanja, te studirao pravo na Univerzitetu u Damasku između 1985. i 1990. godine.
Godine 2012., nakon što je njegov brat Ahmed poginuo u saobraćajnoj nesreći, Hikmet je naslijedio njegovo mjesto na poziciji jednog od glavnih duhovnih vođa druza u Siriji, funkciju koju porodica el-Hidžri drži još od 19. stoljeća, a Ahmed ju je obnašao od 1989.
Nedugo zatim, došlo je do ozbiljnog raskola među vjerskim vođama Druza u Suvejdi zbog sporova oko vođstva i dominacije nad vjerskim i političkim životom u pokrajini. Sukob je doveo do podjele duhovnog vijeća na dvije struje: jednu, sa sjedištem u mjestu Kanavat, predvodi šejh Hikmet el-Hidžri, dok drugu, sa sjedištem u mjestu Ajnuz-Zaman u samom gradu Suvejda, čine šejhovi Hamad el-Hanavi i Jusuf Džerbua.
Vjersko liderstvo u zajednici sirijskih druza
Analitičar Samer el-Faris ovaj raskol tumači ambicijama el-Hidžrija da se nametne kao jedini i neprikosnoveni vođa Druza u Suvejdi, iako je, kako kaže, njegova tradicionalna uloga i popularnost među narodom kao vrhovnog duhovnog vođe ozbiljno narušena.
Korijeni sukoba između trojice šejhova sežu u 2014. godinu, kada je el-Hidžri pokušao da preuzme samostalnu kontrolu nad odlukama vjerske zajednice i da zavlada, z anjih, svetim mjestom Ajnu-z-Zaman. No, nakon što nije uspio nametnuti svoju kontrolu, povukao se u svoj dom u mjestu Kanavat i počeo izdavati saopćenja pod imenom „Kuća Kanavat“ i „duhovno vijeće“.
Također je pokušao imenovati četvrtog šejha iz jedne od velikih porodica na Gori Druza, s namjerom da ga pridobije kao saveznika protiv el-Hanavija i Džerbuaa, ali su i vjerske i tradicionalne vođe jednoglasno odbile taj prijedlog.
Uspon nakon pada Asada
Iako je šejh Hikmet el-Hidžri dugo oklijevao da jasno stane protiv Bašara el‑Asada, veoma brzo je zauzeo neprijateljski i žestok stav prema novoj sirijskoj vlasti. Postao je nezaobilazan akter u svakom razgovoru o odnosima između Suvejde i Damaska, do te mjere da se njegovo ime automatski veže uz svaku diskusiju o ovoj pokrajini ili Druzima u Siriji, iako unutar njegove zajednice postoje različite vjerske i političke struje, pa i milicije koje odbijaju njegovu politiku i izjave.
U martu ove godine izjavio je: “Nema nikakvog pomirenja s vlašću u Damasku. To je ekstremistička vlada, pod istragom međunarodnog suda. Mi smo na raskrsnici: biti ili ne biti. Nama je prioritet interes naše vjerske zajednice.”
Rani dani šejhovanja i podrška Asadovom režimu
Od kada je 2012. godine naslijedio brata Ahmeda na mjestu vrhovnog šejha Druza, pokazao se kao osoba prevrtljivih stavova. U prvim godinama bio je vjeran Asadu, pozivajući mlade iz Suvejde da se priključe redovima Asadove vojske. To je smanjilo njegovu popularnost u zajednici koja je najvećim djelom željela ostati po strani sirijskog građanskog rata, ali i izazivajući oštre kritike od strane jednog broja intelektualaca koji su zahtijevali jasnu distancu od režimskih zločina.
Šejh Ahmed el-Hidžri, za razliku od brata mu Hikmeta, podsticao je Druze da napuste sirijsku vojsku i ne učestvuju u ratnim dejstvima. Nakon njegove smrti u saobraćajnoj nesreći 2012., (od strane zvaničnih organa Asadovog režima protumačene kao slučajne), mnogi su to protumačili kao namještaljku režimska iz osvete za njegove stavove.
Godine 2015. el‑Hidžri je pozvao Druze na oružje „u odbrani pokrajine“, iako je namjera bila a se pokrajina „brani“ van njezinih administrativnih granica. Ovu politiku je osudio šejh Vahid el‑Belaus, vođa jedne od druskih milicija u pokrajini, pod nazivom Pokret “Muškarci časti”, koji je optužio Hidžrija da izaziva podjelu u zajednici druza rekavši da “oni koji žele da povedu druge u sukobe izvan pokrajine unose haos“.
Te nesuglasice rezultirale su podjelom unutar duhovne uprave sirijskih druza: Pokret “Muškarci časti” zamjerio mu je bliskost s režimom Asada, a on je, kako se navodi u nekim medijima, podstakao vojnu obavještajnu službu režima da se obračuna s Pokretom. Kao posljedica tog obračuna šejh Vahid je ubijen, ali je pokret pod vođstvom njegovih sinova nastavio djelovati i pružati otpor režimu.
Godine 2018., nakon režimskih dogovora u južnoj Siriji, Hikmet el-Hidžri nagovarao je mlade druze na regrutovanje u redove vojske, tvrdeći da će im biti oprošteno za ranije antirežimske stavove, zahvaljujući režimskom zakonu o amnestiji.
Preokret: Od kritike ekonomskih nepravdi do otvorene opozicije
U prvim danima 2020. godine, njegovo javno obraćanje konačno je postalo kritičko prema Asadovom režimu. Zatražio je ekonomski oporavak pokrajine i suzbijanje korupcije, ne spomenuvši direktno Asada, ali jasno ukazujući na režimsku nepravdu. To je podiglo tenzije s vojno-sigurnosnim strukturama, odnosno s naćelnikom obavještajnih struktura u pokrajini Luejom el-Alijem, koji ga je omalovažavao u januaru 2021., zbog zahtjeva za oslobađanjem dvanaestogodišnjeg zatvorenika. Incident je podstakao narod u Suvejdi na proteste i paljenje slika Asada, što je režim navelo na javno izvinjenje i direktan kontakt s el‑Hidžrijem.
U aprilu 2021. otkriveno je da su ruski zvaničnici tajno posjetili šejha u Suvejdi, gdje je prvi put jasno naznačio da Asad nema njegovu podršku.
Preokret je uslijedio nakon savjeta vođe izraelskih druza Muvafaka Tarifa, koji ga je savjetovao da se jasno distancira od režima.
U julu 2022. podržao je “opći poziv na oružje” protiv milicije pod vođstvom Radžija Felhuta i drugih pro-režimskih milicija druza.
Tokom narodnih protesta u avgustu 2023, u vrijeme posljednjih talasa narodnog bunta u Suvejdi, postao je njihov zagovornik.
Povratak na scenu: utjecaj i ambicije
Novinarski izvještaji njegovo oponiranje novim vlsatima u Damasku tumačili su kao el‑Hidžrijevu ambiciju za stjecanjem političke a možda i vojne nadmoći u pokrajini, i želju da nadmaši vjerski autoritet i preuzme ulogu vrhovnog političkog vođe Druza u Siriji. Analitičari ga opisuju kao “narcisoidnog političara željnog kontrole i utjecaja”.
Unatoč njegovom statusu, mnogi u pokrajini Suvejda i među opozicionim snagama ne gledaju na njega s povjerenjem. Okrivljuju ga da pokušava balansirati između pro-režimskog dijela zajednice i onih koji se žele priključiti novim vlastima.
Prema analitičarima, finansijski i politički ga vjersko vođstvo Druza u Izraelu i izraelska vlada, a igranje na kartu zaštite manjinskih prava čini dio njegove strategije.
Govoreći o motivima, neki kao motiv navode njegov strah da bi kao duhovni lider mogao biti marginaliziran u Siriji, bez ratne politike.
Njegova nova uloga, smatra se, rezultat je nastojanja da ostane u srcu političke i vojne dinamike Sirije.
Potpisivianje i „otpisivanje“ sporazuma sa novim vlastima
Šeh Hidžri je nakon pada Asadoovg režima pod svojim vođstvom objedinio nekoliko oružanih milicija Druza koje su se nazvale vojnim vijećem pokrajine Suvjeda. Ove milicije više puta su napadale policijske snage novih vlasti, a odgovorni su i za niz različitih zločina te opću nesigurnost u pokrajini. Prema medijskim izvještajima pripadnici ove Hidžrijeve milicije sastavljeni su mahom od druza koji su bili pripadnici režimskih vojnih, policijskih i obavještajnih struktura.
Bili su glavni razlog što sve do danas u pokrajini nisu uspostavljene državne institucije poput policije, suda itd. Također su vršili konstantno maltretiranje pripadnika sunijske manjine u pokrajini, otmice, pljačke i demoliranje imovine. Ove milicije odgovorne su za niz stravičnih masakara nad zarobljenim pripadnicima vladinih snaga uključujući masakriranje hladnim oružjem i spaljivanje tijela.
Posljednji u nizu je bio zločin nad dvadesetak pripadnika policije koji su došli, prema dogovoru i garancijam sigurnosti ovih milicija, da zaustave sukob između njih i naorušanih plemenskih grupa, i tada su zarobljeni i masakrirani. Upravo je to razlog eskalacije sukoba ovih dana i vojne operacije koju u pokrajini provodi sirijska vojska i policija. Nevjerovatno je da su u zapadnim medijima ovi slučajevi najčešće ignorirani i stvara se lažna slika o vladi dominantnih sunija koja vrši pogrome nad manjinama.
U članku pod nazivom Israel bombs Syrian capital despite U.S. pressure to “stand down” američkog informativnog portala Axsios citiran visoki američki zvaničnik koji je rekao da obavještajne informacije ne pokazuju nikakvo učešće sirijske vlade u zločinima počinjenim u Suvejdi.
Simptomatično je da je Hidžri više puta potpisivao sporazume sa novim vlastima, da bi potom tvrdio kako se ne radi o sporazumu nego o zahtjevima ili bi sporazum jednostavno odbacivao optužujući vladu u Damasku za kršenje ili neprovođenje.
Danas (16.7.2025.) vjerski lideri Hanavi i Džerbu potpisali su sporazum sa vladom po kojem se priznaje suverenitet vlade u Damasku nad pokrajinom i prihvata uspostavljanje državnih institucija, te predaje oružje milicija vojnim i policijskim organima.
No, ubrzo nakon objavljivanja sporazuma, Hidžri koji se još uvijek krije dok se njemu lojalne milicije bore protiv vladinih snaga potpomognute izraelskom avijacijom, javio se iz skrovišta odbacivši sporazum i zaprijetivši da će druzi „suditi svima koji su pristali na sporazum sa militantnom grupom iz Damaska koja se lažno predstavlja kao državna vlada Sirije“, očigledno osokoljen podrškom ratne avijacije Izraela, čiju je vojnu intervenciju već mjesecima otvoreno prizivao.
Trenutno se borbe vode oko naseljenog mjesta Kanavat, Hidžrijevog uporišta i sjedišta njegove vjerske strukture. Ostaje da se vidi hoće li ga Izrael spasiti.
