Američki predsjednik Donald Trump najavio je danas da će narediti ukidanje sankcija Siriji na zahtjev saudijskog prijestolonasljednika, što je ogroman poticaj privremenom sirijskom predsjedniku Ahmedu al-Šari i njegovim naporima da stabilizira zemlju razorenu ratom.
Trump je to iznenada objavio na regionalnoj turneji koja je počela u Saudijskoj Arabiji. Bijela kuća je objavila da će se Trump sastati sa sirijskim predsjednikom Šarom tokom svog posjeta Saudijskoj Arabiji.
Sjedinjene Države uvele su stroge sankcije Siriji za vrijeme vladavine diktatora Bašara al-Asada i držale su ih na snazi otkako je al-Asad svrgnut s vlasti u decembru nakon više od 13 godina rata.
“Vrijeme je da zablistaju”
Trump je rekao da će ukinuti sve sankcije Siriji, objasnivši da su iste ispunile važnu funkciju, ali da je sad vrijeme da Sirija krene naprijed.
“Naredit ću ukidanje sankcija protiv Sirije kako bih im dao priliku za uspjeh”, rekao je Trump na investicijskom forumu u Rijadu.
“Vrijeme je da zablistaju. Sve ih uklanjamo”, rekao je Trump. “Sretno Sirijo, pokaži nam nešto vrlo posebno”, poručio je američki predsjednik.
Analiza Al Jazeere o povijesti američkih sankcija Siriji
Sjedinjene Američke Države su uvele svoje prve sankcije Siriji u decembru 1979. godine, kada su je označile kao državu koja je sponzor terorizma zbog Damaska koji je deklarativno podržavao određene palestinske frakcije otpora i njegove vojne intervencije.
Označavanje je rezultiralo sveobuhvatnom zabranom izvoza oružja i prodaje odbrambene opreme Siriji, te ograničenjima izvoza civilne i vojne robe dvojne namjene u Sjedinjene Američke Države.
2004. godine Sirija je bila predmet prvog američkog pravnog paketa kojim su nametnute sankcije na više nivoa. Zakon o odgovornosti Sirije i obnovi libanskog suvereniteta iz 2003. godine, zvanično implementiran u maju 2004. godine, imao je za cilj okončanje sirijskog prisustva u Libanu i kažnjavanje Assadovog režima zbog olakšavanja tranzita boraca i oružja iz Sirije u Irak tokom američke invazije.
Na vojnom polju, sankcije uključuju zabranu uvoza bilo kojeg materijala koji bi mogao doprinijeti vojnoj industriji od strane Assadovog režima.
Na diplomatskom polju, sirijske diplomatske misije u Washingtonu i New Yorku su ograničene, a diplomatski kontakti između dvije zemlje su smanjeni.
Na ekonomskom polju, sankcije uključuju zabranu sirijskim državnim aviokompanijama da polijeću, slijeću ili prelijeću preko teritorije SAD-a, te zabranu izvoza sve robe proizvedene u SAD-u, s izuzetkom hrane i medicinskih potrepština.
Prema mandatu dodijeljenom američkom predsjedniku Zakonom o odgovornosti za Siriju, Bush je izdao naknadne izvršne naredbe kojima se 20 sirijskih državljana i kompanija označava kao zabranjeni oblik, zabranjujući im pristup američkom finansijskom sistemu zbog njihovog učešća u “terorističkim aktivnostima koje destabilizuju Irak i Liban”.
Sankcije su ponovo proširene 2006. godine, prema američkom Patriotskom zakonu, kako bi obuhvatile sirijski bankarski sektor, direktno ciljajući na Komercijalnu banku Sirije.
Njime su zabranjene sve finansijske transakcije između američkih banaka i Komercijalne banke Sirije. Ovaj zakon je ponovo obnovila Obamina administracija u maju 2010. godine.
Nakon što je predsjednik Barack Obama preuzeo dužnost u Washingtonu 2009. godine, njegova administracija je u februaru 2010. godine ukinula diplomatske sankcije i imenovala diplomatu Roberta Forda za prvog američkog ambasadora u Damasku od 2005. godine. Međutim, obnovila je preostale sankcije nametnute Siriji prema Zakonu o odgovornosti Sirije i Zakonu o patriotizmu.
Američke sankcije nakon revolucije
Period nakon 2011. godine karakterizirale su uzastopne sankcije, koje su kulminirale 2020. godine usvajanjem Cezarovog zakona. Ove sankcije varirale su između zakona koje je donio Kongres i izvršnih naredbi koje je izdala američka administracija.
Prve američke sankcije nametnute bivšem sirijskom režimu počele su 2011. godine, a usmjerene su na vladine zvaničnike i utjecajne ličnosti zbog gušenja revolucije. Ove sankcije su se brzo proširile tokom narednih mjeseci i obuhvatile ključne ekonomske sektore, s ciljem pritiska na režim da promijeni svoje ponašanje.
S izbijanjem sirijske revolucije, Sjedinjene Države su u oktobru 2011. godine opozvale svog ambasadora u Damasku, navodeći ozbiljnu prijetnju njegovoj sigurnosti ako ostane u Damasku. Diplomatski odnosi SAD-a s Assadovim režimom bili su zamrznuti do njegovog pada.
Američke sankcije su postepeno počele u aprilu 2011. godine, usmjerene na zvaničnike odgovorne za kršenja ljudskih prava a najznačajniji su bili Maher al-Assad, komandant Četvrte divizije sirijske vojske; Ali Mamlouk, šef Generalne obavještajne uprave i Atef Najib, šef odjeljenja Vojne sigurnosti u Darai i rođak Bashara al-Assada. Sljedećeg maja, na listi se prvi put našao svrgnuti predsjednik, zajedno s nekoliko drugih vojnih i sigurnosnih lidera odgovornih za represiju.
U augustu 2011. godine, Sjedinjene Američke Države su uvele embargo na naftni sektor i zamrznule finansijsku imovinu nekoliko pojedinaca, kao i finansijsku imovinu same sirijske države.
Osim toga, Sjedinjene Američke Države su zabranile izvoz robe i usluga porijeklom iz Sjedinjenih Američkih Država ili od američkih kompanija ili pojedinaca u Siriju. Ova zabrana se odnosi na bilo koji proizvod čija je vrijednost najmanje 10% porijeklom iz Sjedinjenih Američkih Država ili njihovih građana.
Između 2012. i 2014. godine, američke sankcije su proširene i na međunarodne podržavaoce režima, poput Rusije i Irana, prvenstveno usmjerene na nesirijske zvaničnike i subjekte koji podržavaju režim.
Cezarov i Kaptagonov zakon
Posljednjih godina, Cezarov zakon je bio najistaknutiji i najoštriji dio američkog zakonodavstva prema režimu od svih sankcija nametnutih Siriji nakon 2011. godine.
Cezarov zakon, koji je stupio na snagu u junu 2020. godine, donesen je u okviru podrške ljudskim pravima, usmjeren na Assadov režim i njegove ekonomske i vojne saveznike.
Zakon je nazvan po “Cezaru”, pseudonimu sirijskog vojnog fotografa Farida al-Madhana, koji je prebjegao 2013. godine i objavio hiljade fotografija koje dokumentuju mučenje i ubistvo desetina hiljada Sirijaca u režimskim zatvorima.
Zakon nije ograničen na određeni vremenski period i uključuje široke sankcije za vitalne sektore, a najznačajnija je zabrana saradnje s režimom u projektima obnove i ciljanje subjekata koji podržavaju Assada, uključujući ruske i iranske subjekte.
Njegova ozbiljnost i efikasnost leže u činjenici da kažnjava ne samo pristalice režima i stranke koje s njim sarađuju, već i treće strane koje sarađuju s tim strankama, produbljujući izolaciju režima i iscrpljujući njegove ekonomske resurse.
Cezarov zakon postavio je uslove za ukidanje sankcija, uključujući zaustavljanje sirijskih i ruskih zračnih napada na civile, ukidanje ograničenja na distribuciju humanitarne pomoći u područjima pod kontrolom režima, oslobađanje svih političkih zatvorenika, poštivanje međunarodnih ugovora koji se odnose na oružje za masovno uništenje, olakšavanje povratka izbjeglica i pokretanje istinskog procesa odgovornosti i nacionalnog pomirenja u skladu s Rezolucijom Vijeća sigurnosti UN-a 2254.
Zakon o Captagonu usvojio je američki Kongres u dvije faze. Prvi dio, “Captagon I” usvojen je u decembru 2022. godine, dok je drugi dio, “Captagon II”, odobren u aprilu 2024. godine kako bi se ojačala njegova implementacija kroz detaljnije mehanizme sankcija.
Zakon o Captagonu se posebno fokusira na borbu protiv trgovine drogom, na koju se bivši režim oslanjao kao primarni izvor finansiranja. Cilja mreže za proizvodnju i krijumčarenje Captagona u koje su uključene istaknute ličnosti iz bivšeg režima i njegovih milicija. Cilj je isušiti nezakonite izvore finansiranja režima nametanjem strogih sankcija uključenim pojedincima i subjektima.
Prema posmatračima i stručnjacima, Cezarov zakon i sankcije Captagon predstavljale su kvalitativni pomak u ekonomskoj blokadi koju su Sjedinjene Američke Države nametnule sirijskom režimu, zbog njihove sveobuhvatnosti i prijetnje kažnjavanjem svake vanjske strane koja doprinosi podršci režimu.
Prethodne licence i izuzeća
Iako je Washington odobrio izuzeće od nekih sankcija nametnutih sirijskoj državi nakon pada režima, ovo nije bilo prvo izuzeće. Prethodno, tokom važenja sankcija, odobrio je tri vrste licenci i izuzeća, često vezanih za određeno geografsko područje i određene destinacije.
Prva je bila licenca izdata Turskoj 2019. godine za djelovanje u područjima koja nisu pod kontrolom Assadovog režima. Ova licenca joj omogućava da implementira ili doprinosi razvojnim projektima u oblastima energetike, odbrane, poljoprivrede i obrazovanja, pod uslovom da ne posluje direktno sa Assadovom vladom ili sa sankcionisanim pojedincima.
Druga licenca je za vanredne situacije, poput pandemije COVID-19 iz 2019. godine. Izuzeće od sankcija uključivalo je sektor medicinske prevencije i liječenja, dozvoljavajući uvoz medicinskog materijala za borbu protiv pandemije COVID-19 i katastrofe zemljotresa u februaru 2023. godine. Izuzeće je također uključivalo dozvoljavanje transfera sredstava u Siriju, pod uslovom da transfer nije upućen pojedincima koje su sankcionisale SAD.
Treća licenca, izdata u maju 2022. godine, usmjerena je na geografska područja na sjeveroistoku i sjeverozapadu Sirije. Nekoliko sektora, kao što su komunikacije, infrastruktura, obrazovanje i uvoz i izvoz određenih materijala, izuzeti su od američkih sankcija. Za razliku od prethodnih licenci, ova licenca ostaje važeća do danas.
Izuzeća nakon Assada
Nakon kontakata s novom administracijom, Washington je najavio Licencu 24, koja uključuje šestomjesečno ublažavanje sankcija Siriji u određenim sektorima, počevši od 6. januara. Ova licenca omogućava kompanijama da rade, sklapaju ugovore i pružaju pomoć novoj sirijskoj vladi u Damasku, iako vlada, prema američkom zakonu, ostaje povezana s organizacijom koja se nalazi na američkoj listi terorista.
Američko Ministarstvo finansija je u saopštenju objasnilo da je ovaj korak poduzet “kako bi se osiguralo da sankcije ne ometaju osnovne usluge i kontinuitet upravljačkih funkcija širom Sirije, uključujući obezbjeđivanje električne energije, energije, vode i sanitacije”.
Odluka je uključivala dozvolu međunarodnim kompanijama i strankama da sklapaju ugovore sa sirijskim vladinim ministarstvima, agencijama i direkcijama, s izuzetkom Ministarstva odbrane i obavještajnih službi, te da pružaju usluge i pomoć, uključujući grantove dodijeljene za isplatu plata državnih službenika.
Izuzeća omogućavaju kompanijama da uđu na tržište radi popravke električnih mreža i elektrana. Oni također pokrivaju transakcije vezane za prodaju, opskrbu ili skladištenje nafte, prirodnog plina i električne energije unutar ili u Siriju.
Izuzeća uključuju olakšavanje transfera ličnih, nepovratnih sredstava.
