Piše: Abdullah Nasup
Oko 50% Iranaca identificira se kao etnički Perzijanci, ostatak populacije čini nekoliko drugih etničkih grupa, uz veliku vjerovatnoću da mnogo onih koji se identificiraju kao Perzijanci ima miješano porijeklo ili sasvim druge etničke korijene.
Osim velikog broja Azera, Turkmena, Belučistanaca i Kurda, u Iranu živi i relativno velik broj Arapa. Rašireno mišljenje da prisustvo Arapa na području današnjeg Irana datira od početka islamskog prodora na to područje, nije ispravno. Stoljećima prije toga postojala je snažna veza između Arapa i Perzijanaca. Perzijski vladari imali su razvijene odnose sa nekim arapskim plemenima, naročito na području Iraka, ali i na području Jemena i u tom periodu Arapi su se postepeno naseljavali na područje današnjeg Irana.
Nakon islamskog prodora u sedmom vijeku, brojna arapska plemena naselila su različite dijelove današnjeg Irana, a arapska zajednica u Huzestanu uspjela je do danas sačuvati svoj dijalekt i društvenu strukturu. Ova plemena govore različitim dijalektima, ali su svi veoma slični iračkom, i većinom su sljedbenici šiizma. S druge strane, u priobalnom dijelu Irana, u području Bušehera i Hormozgana, područja bogatih naftom i prirodnim plinom, postoji značajna zajednica arapskih sunija šafijskog mezheba.
Tačan broj manjina ne može se utvrditi jer iranski režim to smatra pitanjem koje ima potencijal da ugrozi postojeći sektaški sistem vladavine.
Prema nekim izvorima, Arapi čine oko 2% ukupnog iranskog stanovništva, što znači da u Iranu živi oko 1,6 miliona iranskih Arapa. Iranski arapski aktivisti, međutim, sugeriraju da je arapska populacija u Iranu mnogo veća.
Tokom 19. vijeka, centralna vlast imala je slabu kontrolu nad regijama širom Irana, Huzestan je bio polunezavisni emirat ili šejhat sve do 1925. godine kada je silom potčinjen centralnoj vlasti. Poput mnogih drugih etničkih zajednica, arapska plemena Huzestana su pogođena politikom šahova dinastije Pahlavi koji su za vrijeme svoje vladavine tokom 20. vijeka zabranjivali manjinskim grupama upotrebu maternjeg jezika u školama ili medijima i izdavaštvu.
Otkriće nafte u Huzestanu 1908. godine utrlo je put za dolazak drugih etničkih zajednica kako Pezijanaca, tako i neperzijanaca, usljed čega je demografski sastav stanovništva Huzestana trajno promijenjen. Od tada se mnogi arapski starosjedioci žale na perzijanizaciju njihove regije, za koju tvrde da ima jasan politički motiv.
Ono na što se još žale arapski aktivisti iz Husestana jest veliko siromaštvo i nerazvijenost njihove pokrajine, uprkos činjenici da se većina naftnih rezervi Irana (oko 137 milijardi barela) nalazi u oblasti Huzestana.
Tokom osamdesetih godina prošlog vijeka, arapska manjina u Iranu imala je veliko simboličko značenje arapskim nacionalističkim liderima poput Saddama Huseina, koji je 1980. godine napao Iran u nadi da će anektirati Huzestan i druga područja gdje dominira arapska nacionalna manjina. Saddam je bio uvjeren da će se većina iranskih Arapa priključiti u redove njegove vojske i pridružiti borbi protiv iranskog režima, međutim to se nije dogodilo. Nekoliko hiljada je prešlo u Irak, a neki su dobili i zemlju, ali većina iranskih Arapa priključila se redovima iranske vojske i suprotstavila iračkoj invaziji.
Također, 1980. godine, uz podršku Saddamovog režima, grupa arapskih separatista iz Irana upala je u iransku ambasadu u Londonu uzevši 26 osoba kao taoce. Nakon šestodnevne talačke krize, ubijena su dva taoca i petorica otmičara.
S propašću basističkogt režima u Bagdadu, smanjeno je interesovanje za „arapsko pitanje“ u Iranu.
Međutim, od početka sirijskog građanskog rata 2011. Godine i povećanja sektaške napetosti između Irana i njegovih arapskih susjeda, pitanje iransko – arapske manjine ponovo je došlo u fokus.
Iako su iranski Arapi većinom šiije, sunije širom arapskog svijeta prihvatili su s velikim emocijama „arapsko pitanje u Iranu“. Tako u Bahreinu jedna ulica glavnog grada nosi naziv Avenija Ahvaza, jedna od brigada Slobodne sirijske vojske nosi simboličaln naziv brigada Ahvaz. Posljednjih godina sve je više izvještaja o konvertiranju iranskih arapskih šiija u sunizam, što izaziva zabrinutost kod iranskog režima. Ova preobraćenja često se tumače kao čin revolta prema režimu koji se smatra čuvarem šiizma. Većina Arapa u Huzestanu su i dalje šiije, ali oni nisu pošteđeni represija režima. Aktivisti tvrde da je prošle godine režim uhapsio 25.000 etničkih Arapa Huzestanu. Brojni aktivisti su u zatvoru, a mnogi su pogubljeni.
U ovoj napetoj situaciji Teheran optužuje Veliku Britaniju, Izrael i Saudijsku Arabiju da raspiruju nezadovoljstvo među iranskim Arapima kako bi naštetili režimu. Iranski režim odbacuje arapske pritužbe o kršenju ljudskih prava arapske manjine i tvrdi da je to obična propaganda ističući da su mnogi članovi unutrašnjeg kruga političke i sigurnosne elite etnički Arapi. Iako postoji element istine u ovoj tvrdnji, činjenica je da je naftom bogati Huzestan i dalje nerazvijen i zapušten. Velika količina nafte koja se proizvodi u regiji ima mali utjecaj na ekonomski standard lokalnog arapskog stanovništva.
Rastući ekonomski problemi, paralizirajuće zagađenje vazduha, prisustvo više etničkih zajednica, čine Huzestan važnim izazovom za iranski režim.
Separatistički pokret među iranskim Arapima i dalje je slab, ali ako se održi status quo, on može pružiti plodno tlo za nastavak politizacije etničkog identiteta iranskih Arapa. A unutarašnje arapsko nezadovoljstvo će dovesti do sve veće etnizacije što bi moglo biti iskorišteno od strane iranskih regionalnih suparnika, a posebno Saudijske Arabije.
