Edward P. Joseph, predavač na Univerzitetu Johns Hopkins u Washingtonu, ocijenio je (uoči debate Harris-Trump) da je Kamali Harris, ako želi da postane predsjednica SAD-a, pod hitno potrebno da odredi svoju politiku na Balkanu, te shvati opasnost od odbacivanja osnovnih demokratskih vrijednosti.
Za Foreign Policy Edward Joseph piše da kako se rasplamsavaju višestruke krize, potpredsjednica Kamala Harris mora da predvidi potencijalni udarac, kada je u pitanju politika Bidenove administracije prema Balkanu.
Bivši predsjednik je s ponosom citirao svoja sopstvena dostignuća u regionu, a Trumpov bivši specijalni izaslanik za Balkan, Richard Grenell, „trolao“ je Harris zbog njenog navodnog neznanja o području.
A istina je da se situacija širom Balkana, uz jedva koji izuzetak, samo pogoršala za vrijeme predsjednika SAD-a Bidena.
Na dubljem nivou, suočavanje sa Bidenovim borbama na Balkanu može pomoći Harris da hitno unaprijedi svoja spoljnopolitička uverenja.
Suštinski međunarodni zadatak za bilo kog predsjednika je da koristi moć SAD-a da unaprijedi interese SAD-a. Nesposobnost Bidenove administracije da to učini na Balkanu – gdje Zapad ima stratešku polugu – nudi snažnu, univerzalnu lekciju.
„Vučić oživio velikosrpski nacionalistički projekat“
Odbacujući Bidenove suštinske demokratske principe, njegov State department se „ušuškao“ sa autokratom – predsjednikom Srbije Aleksandrom Vučićem.
Baš kao i Trump, Bidenovi zvaničnici nisu uspjeli da shvate neizbježnu cijenu sklapanja ugovora sa jakim čovjekom: slabost.
Ohrabren molbama SAD-a, Vučić je otvoreno oživio velikosrpski nacionalistički projekat koji je Jugoslaviju odveo u rat prije tri decenije, piše Joseph.
Sada je tu filozofiju primjenio na svoje odnose sa Bosnom i Hercegovinom, Kosovom i Crnom Gorom. I direktno i indirektno, Srbija je dosljedno potkopavala suverenitet, funkcionalnost i euroatlantske aspiracije svake zemlje, navodi on.
„Naoružana srpska zavjera“, skovana prošlog septembra u Banjskoj na sjeveru Kosova – u blizini mjesta gdje su raspoređene američke trupe – nastojala je da silom podijeli zemlju. Ovo drsko kršenje mirovnih uslova Beograda sa NATO moglo je biti izvršeno samo uz podršku srpskih zvaničnika, od kojih niko nije pozvan na odgovornost.
Američka administracija koja redovno uvodi sankcije širom regiona jedva je uspjela da sankcioniše bilo kog srpskog zvaničnika.
Prezirući Washington, Vučić je postavio dvije od rijetkih ličnosti koje su SAD sankcionisale u najnoviju srpsku Vladu. Jedan od njih – zamjenik premijera Aleksandar Vulin, „ozloglašeni bivši šef obavještajne službe“ i pomoćnik Kremlja – ponovo se sastao sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom 4. septembra, izjavivši da je „Srbija saveznik Rusije“ i dodao da „pod vodstvom Aleksandra Vučića Srbija nikada ne bi ušla u NATO, niti bi uvela sankcije Ruskoj Federaciji“.
Vučićevi saveznici i rivali podjednako vide neskladnost u stavu SAD-a prema Beogradu i djeluju prema tome.
U posjeti Sarajevu krajem augusta, direktor CIA William Burns suočio se sa „zabrinjavajućom secesionističkom retorikom i postupcima“ Milorada Dodika, proruskog predsjednika i lidera bosanskohercegovačkog srpskog entiteta.
Tokom većeg dijela svog mandata, Bidenova administracija je uzalud apelovala na Vučića da obuzda Dodika, ignorišući njihov zajednički interes da unište Bosnu. U junu, Vučić je ugostio Dodika u Beogradu na otvoreno iredentističkom „Svesrpskom saboru“.
U julu, prosrpski predsjednik Skupštine Crne Gore Andrija Mandić, orkestrirao je rezoluciju smišljenu da naljuti Hrvatsku, jadranskog susjeda koji se u potpunosti pomirio sa svojim nekadašnjim neprijateljem.
Izvršena po nalogu Srbije, rezolucija odmah baca sjenku na put Crne Gore ka Evropskoj uniji, pozivajući na prepreke Zagreba, koji je član EU.
Poput Putina, i Vučić osjeća prijetnju od evropskih aspiracija manjeg, navodno vještačkog susjeda, Crne Gore, koji Beograd nastoji da potčini, ocjenjuje on.
Problemi na Kosovu
Najozbiljnije pogoršanje je na Kosovu, gdje je premijer Albin Kurti razbesnio zapadne diplomate serijom provokativnih poteza na sjeveru.
Odlučan da konačno potvrdi suverenitet Kosova nad naslijeđenim srpskim institucijama, Kurtijeve jednostrane akcije rizikuju da ponište međunarodno osmišljen Ustav Kosova, koji garantuje sigurno mjesto za Srbe.
Već deflamirani nakon fijaska u Banjskoj, kosovski Srbi su blizu tačke da odustanu od života na Kosovu – rezultat koji će igrati na srpske i ruske planove za podrivanje zapadnog, multietničkog poretka u regionu.
Uprkos sankcijama SAD i EU, Kurti je nastavio sa „instrumentalizacijom“ kosovske policije na sjeveru nakon katastrofalne odluke beogradskih lojalista da u novembru 2022. godine istjeraju Srbe iz kosovskih policijskih snaga i drugih institucija.
Kako je Grenell primjetio, to što je State department oštro kritikovao Kurtijeve postupke naišlo je na gluhe uši. Zvaničnici Grenella i Bidena promašuju poentu, smatra on.
Kurti nastavlja svoj neodgovorni populizam iz jednog, kontraintuitivnog razloga: prkos Sjedinjenim Državama rezonuje sa najpro-američkom grupom na svijetu – kosovskim Albancima.
Građani Kosova, kao i mnogi u Sjevernoj Makedoniji i Crnoj Gori, vide Kurtija kao jedinu figuru koja se suprotstavlja Beogradu, koji nije pretrpio nikakvu kaznu za svoja djela ili propuste koji su doveli do nasilne konfrontacije sa mirovnim snagama NATO-a.
Sve veći gnjev SAD i Evrope na Kurtija – uz sve veće američke, francuske i njemačke investicije u Srbiji – samo pogoršava problem.
Podstaknut transakcionim rukovodstvom Washingtona, francuski predsjednik Emmanuel Macron posjetio je Beograd krajem augusta, zaključivši prodaju francuskih borbenih aviona i potpisavši niz sporazuma, uključujući i nuklearnu energiju.
Njemački kancelar Olaf Scholzstigao je uz fanfare u julu, nadgledajući potpisivanje sporazuma između EU i Srbije o ključnim sirovinama koje će unaprijediti dugo zaostalu eksploataciju litija u dolini Jadra u Srbiji, navodi autor.
Poput Washingtona, Pariz insistira da će paket naoružanja — koji dolazi na vrhu višegodišnje, uznemirujuće akcije kupovine oružja od strane Beograda — „usidriti Srbiju na Zapadu“.
Naprotiv, decenija srpskog odugovlačenja sa reformama EU dokazala je da je vladajuća stranka Aleksandra Vučića usidrena u autokratskoj eksploataciji, jačanju antidemokratske vlasti kod kuće i slabljenju demokratskih suseda u komšiluku, smatra Joseph.
Sa sve sigurnijom pozicijom, Vučić je Macronu otvoreno rekao tokom njihovog nedavnog sastanka da „pridruživanje zapadnim sankcijama (Rusiji) nije opcija“.
U ovom flegmatičnom okruženju, dijalog između Srbije i Kosova, koji podržavaju SAD i EU, je zamro.
Ni Vučić ni Kurti neće nastaviti sa nepotpisanim „sporazumom o normalizaciji“ za koji Washington i Brisel insistiraju da su obje strane prihvatile prošle godine.
Otklanjajući svaku nejasnoću, bivša premijerka Srbije Ana Brnabić zvanično je obavijestila Brisel u decembru 2023. da Beograd ne smatra da je sporazum uz posredovanje SAD i EU pravno obavezujući.
Invazija na Ukrajinu koju je Putin pokrenuo u februaru 2022. pružila je Vašingtonu još jednu zlatnu priliku da ospori Vučićevu dvoličnu takozvanu ravnotežu između lažne kandidature Srbije za EU i njegovog pravog prijateljstva sa autokratama u Moskvi, Pekingu i Budimpešti.
Preneražen ovim seizmičkim geopolitičkim događajem, Beograd je bio uplašen da će Washington, zajedno sa vodećim evropskim prijestolnicama, konačno prozvati Vučićev blef, zahtjevajući istu vjernost stavu EU o ratu u Ukrajini koju su pokazali i drugi kandidati.
Umjesto toga, Ambasada SAD u Beogradu odmah je pohvalila polumjere Srbije.
Do maja 2022, sa obnovljenim poverjenjem, Vučić je potpisao trogodišnji gasni sporazum sa Putinom.
U septembru 2022, Vučić je osramotio američkog savjetnika za nacionalnu bezbjednost Sulivana i podsekretara državnog sekretara Nooland u Ujedinjenim nacijama, planirajući potpisivanje spoljnopolitičkog pakta sa Rusijom na visokom nivou, ubrzo nakon sastanka sa dvoje visokih zvaničnika SAD, ocjenjuje Joseph.
Sljedećeg mjeseca, Srbija je potpisala sporazum sa Mađarskom o izgradnji naftovoda za isporuku ruske nafte Srbiji, prekršivši Vučićeve energetske obaveze prema Bidenu, baš kao što je učinio i Trumpu.
A u novembru je ruska državna TV mreža RT objavila da će pokrenuti svoju veb stranicu u Srbiji, direktno prkoseći sankcijama EU, piše izmeu ostalog Joseph.
(Slobodna Bosna)
