Drugog novembra 2017. napuniće se stotinu godina od kada je izdat jedan od najznačajnijih dokumenata u historiji Srednjeg istoka. Tog dana, britanski ministar vanjskih poslova Arthur James Balfour napisao je pismo najpoznatijem britanskom jevrejskom građaninu baronu Lionelu Walteru Rothschildu u kome je iznio podršku britanske vlade za jevrejski dom u Palestini. Deklaracija je veoma kratak dokument- ima samo 67 riječi- i ona glasi:
„Vlada Njenog visočanstva sa blagonaklonošću gleda na ustanovljenje u Palestini nacionalnog doma za jevrejski narod te će koristiti najbolje napore da omogući ostvaranje ovog cilja, s jasnim razumijevanjem da ništa neće biti učinjeno što može uticati na građanska i religijska prava postojećih nejevrejskih zajednica u Palestini, ili prava i politički status koji uživaju Jevreji u bilo kojoj drugoj zemlji“.
U pisanju deklaracije pomogli su, pored barona Rothschilda, Chaim Weizmann i Nahum Sokolow. Balfour je bio britanski ministar vanjskih poslova i imao je podršku predsjednika vlade Davida Lloyda Georga. Britanski državnici su reagovali dok je Prvi svjetski rat bio još u toku i deklaracijom su izražavali tok djelovanja za kasnije. Oni su izražavali stav javnog mišljenja u Britaniji da je Zapad odgovoran za nepravde koje su trpili Jevreji kroz historiju i da bi Zapad trebao naći rješenje za dom ovog naroda.
Tekst deklaracije proizveo je od početka kontroverze. On je bio kratak i višeznačan. Tako je, na primjer, bilo jasno da deklaracija ne govori o stvaranju jevrejske države u Palestini već „nacionalnog doma“, gdje bi bilo moguće da žive zajedno i Jevreji i nejevreji. Takođe, nije bilo jasno kakve će mjere britanska vlada preduzeti radi zaštite prava palestinskih Arapa, na koje se takođe obavezala. Moralna strana deklaracije je takođe kritikovana. Britanski autor Arthur Koestler je napisao za deklaraciju da je to „svečano obećanje jedne nacije drugoj naciji da će joj dati zemlju treće nacije“. U svakom slučaju izdavanje ove deklaracije bio je veliki uspjeh cionističkog pokreta, koji je uspio u tome da jedna velika sila prihvati stavove tog pokreta kao svoje.
Trideset jednu godinu kasnije proglašena je Država Izrael. Tom proglašenju pomogla je Balfourova deklaracija ali nije imala presudnu ulogu. Države nastaju djelovanjem na terenu a ne izdavanjem deklaracija. Tokom proteklih stotinu godina izdati su brojni planovi i deklaracije, posebno u arapskom svijetu, ali su rijetke bile realizovane. Samo u onim situacijama, u kojima je bilo usklađena diplomatija i snaga, ideologija i organizacija, vanjski i unutrašnji faktori došlo je do realizacije deklaracija.
dr. Fikret Karčić
ilmijja.ba
