Aktuelna bezbjednosna dešavanja ponovo su bacila svjetlo na hibridno rusko djelovanje u Crnoj Gori, ovog puta kroz dobro organizovanu obavještajnu mrežu, s ciljem prikupljanja povjerljivih podataka jedne NATO članice – navodi se u najnovijoj analizi Digitalnog forenzičkog centra.
Analizu DFC-a prenosimo u cijelosti:
-Epilog akcije sprovedene 29. septembra od strane partnerskih službi i crnogorskih nadležnih organa, u prvom redu Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP) Crne Gore i Agencije za nacionalnu bezbjednost, bilo je uskraćivanje boravka za 6 ruskih diplomata i zabrana ulaska u Crnu Goru za 28 stranih državljana koji su, kako se navodi, radili za interese stranih službi. Među osumnjičenima za rad za obavještajnu službu Rusije je i bivši portparol Ministarstva vanjskih poslova Radomir Sekulović.
Prema javno dostupnim izvorima, Agencija za nacionalnu bezbjednost je u posjedu informacija da je Sekulović bio dio špijunske mreže koju je formirao obavještajac ruske Vojne obavještajne službe GRU, Igor Zajcev.
ANB je evidentirao dolazak Zajceva u Crnu Goru u više navrata, završno sa 2018. godinom, kad je imao kontakte sa Sekulovićem. Tada je utvrđeno da je ruski obavještajac donio novu opremu za šifrovanu komunikaciju koju je predao Sekuloviću, što je upravo modus operandi obavještajne mreže koju je Zajcev formirao i vodio širom Evrope.
Sekulović je u MVP na toj funkciji bio za vrijeme državne zajednice Srbija i Crna Gora, više od 30 godina zaposlen na konzularnim poslovima, a imao je visoko zvanje još u bivšoj Jugoslaviji. Indikativno je da je Sekulović dugo radio na konzularnim poslovima u afričkim zemljama, u vrijeme kada je Igor Zajcev, kao pripadnik Četvrtog odjeljenja GRU bio zadužen za Afriku.
Ko je Igor Zajcev?
Igor Zajcev, rođen 6. aprila 1954. godine, vodio je obavještajnu mrežu GRU koja je djelovala u više evropskih zemalja i u koju su bili uključeni i pripadnici administracija tih država još od 1990. godine.
Nakon dojave austrijskim vlastima, tokom 2018. godine, otkrivena je jedna od najuspješnijih operacija koje je Zajcev vodio, odnosno njegove veze sa pukovnikom austrijske vojske, Martina Mulera, kojeg je sud proglasio krivim i 2020. godine osudio na tri godine zatvora za odavanje povjerljivih vojnih podataka Rusiji. U međuvremenu, austrijski sud je izdao nalog za hapšenje Zajceva, nakon što su otkriveni dokazi sugerisali da je on bio glavna kontaktna tačka za austrijskog pukovnika.
Prema dostupnim podacima i dokazima, Zajcev je obučio pukovnika Mulera za korištenje sofisticirane opreme za komunikaciju, koju je ovaj koristio za prenošenje povjerljivih informacija Moskvi. Muler je bio temeljno obučen da se poveže sa ruskim vojnim satelitima Strela-3 dok su letjeli iznad Centralne Evrope.
Penzionisani austrijski pukovnik sarađivao je sa ruskom vojnom obavještajnom službom od 1987. godine, zauzvrat primivši ukupan iznos od najmanje 280.000 eura. Posljednjih pet godina prije penzionisanja proveo je radeći u Odjeljenju za strukturno planiranje austrijskog Ministarstva odbrane u Beču. Martin Muler je Rusiji odavao povjerljive podatke o vazduhoplovstvu, artiljeriji i migrantskoj krizi.
Kao pukovnik partnerske vojske učestvovao je u više NATO događaja, pa je tako uspio da dobije detaljne informacije o tome koje metode Alijansa koristi za zaštitu od napada improvizovanim eksplozivnim napravama – koji su jedan od najčešće korištenih oružja talibana protiv savezničkih trupa u Afganistanu.
Bio je važan adut GRU zbog čestih susreta sa ruskim špijunima ne samo u Austriji, već i u Slovačkoj, Češkoj, Hrvatskoj, Mađarskoj i Sloveniji. Posebno je obučavan i na raspolaganju mu je bila tehnika za uspješno obavljanje špijunskih aktivnosti za potrebe Rusije. Muler se tokom svoje špijunske karijere lično sreo i sa ruskim agentima, od kojih su neki poznati i po aktivnostima koje su realizovali u Crnoj Gori. Jedan od njih je i Eduard Šišmakov, kojeg je Viši sud u Podgorici osudio na 15 godina zatvora zbog učešća u pokušaju terorizma na dan parlamentarnih izbora u crnoj Gori 2016. godine.
Pored Šišmakova, Muler se susreo i sa komandantom njegove jedinice 29155, Andrejem Averjanovim. Ova jedinica je specijalizovana za atentate ili sabotaže u cilju destabilizacije evropskih zemalja, pored ostalog, stajala je i iza trovanja Sergeja Skripalja i njegove kćerke u Engleskoj, podmetanja eksplozije u skladištu municije na jugu Češke 2014. godine, kada su poginula dvojica čeških vojnika, kao i pokušaja prevrata u Crnoj Gori, 2016. godine.
Igor Zajcev nije nadgledao samo Mulera, već i čitavu obavještajnu mrežu ruskih agenata – odnosno agenata GRU koji pod diplomatskim zaštitom djeluju u regionu Centralne Evrope – koji su komunicirali sa njim ili koji su bili poslati da prikupljaju informacije.
To su bili isti agenti koje je Slovačka protjerala 2020. godine nakon zloupotrebe slovačkih viza u atentatu na čečenskog aktivistu u Berlinu.
GRU aktivnosti u cyber prostoru
U periodu finalizacije pristupanja Crne Gore NATO-u, koji se preklopio sa parlamentarnim izborima u oktobru 2016. godine, Rusija se značajno aktivirala i intenzivirala svoje prisustvo ne samo putem dezinformacionih kampanja ruskih medija, pokušaja puča, već i sajber napada GRU-a odnosno njihove ATP28 grupe Advanced Persistent Threat 28, poznate kao Fancy Bear).
Prema podacima DFC-a, najžešći hakerski napadi od strane GRU (ne uzimajući u obzir sajber napade na Vladinu infrastrukturu iz augusta 2022. godine, gdje se epilog istrage i dalje čeka) u Crnoj Gori dogodili su se 2017. godine u vrijeme pristupanja Crne Gore NATO alijansi i na dan parlamentarnih izbora 2016. godine.
Tokom tri mjeseca 2017. godine bili su ugroženi servisi Vlade i državnih institucija kao i neki provladini mediji. Crnogorsko Ministarstvo odbrane je tada izvijestilo da je meta ‘fišing napada’, putem mailova koji su naizgled stizali iz EU i NATO-a sa prilozima, a omogućavali su hakerima da instaliraju malver Gamefish na računare Ministarstva odbrane, što su knjiške metode koju koristi grupa APT28.
Gamefish je trojanac (virus) koji hakeru nudi širok pristup ciljanom računaru, uključujući eksfiltraciju podataka, pristup logovima i druge mogućnosti nadzora. Američki obavještajni podaci dodatno su ukazali da je APT28 grupa povezana sa ruskom vojnom obavještajnom službom GRU i finansirana od strane Kremlja. Otkriveno je da je APT28 takođe odgovorna za napade na njemački Bundestag 2015. godine, francusku televiziju TV5 Monde, pokušaj napada na Organizaciju za zabranu hemijskog oružja (OPCW), Zimske olimpijske igre u Pjongjangu 2018. godine.
Na dan parlamentarnih izbora 16. oktobra 2016. godine, Crna Gora se suočila sa učestalim DDoS napadima (napad distribuisanog uskraćivanja usluge), koji su ciljali sajtove državnih institucija, stranice pro-NATO-a i pro-EU političkih partija, veb stranice civilnog društva i posmatrače izbora. Kao rezultat ovih aktivnosti, došlo je do obaranja informativnih i sajtova dijela političkih partija.
Nakon niza napada, početkom 2017. godine, Crna Gora je zatražila pomoć NATO-a i Velike Britanije, što je pomoglo da se uspješno odbiju dva napada krajem iste godine.
Zbog tih dešavanja, početkom oktobra 2019. pripadnici američke Sajber komande stigli su u Podgoricu, s ciljem da se istraže znaci ruskog prodiranja u mreže crnogorske vlade, ali i da se stvori uvid u protivničke sajber prijetnje u susret tada predstojećim američkim i crnogorskim izborima 2020. godine.
Na osnovu informacija u crnogorskim medijima, kao i javno dostupnim podacima o ranije identifikovanim slučajevima djelovanja ruskih agenata u pojedinim evropskim državama, uključujući i Crnu Goru, evidentno je da je ruska vojno-obavještajna agencija (GRU) razvila svoju agenturnu mrežu u Evropi, koja je prvenstveno usmjerena na prikupljanje podataka o aktivnostima i strukturi NATO i destabilizaciju pojedinih država članica Alijanse, o čemu je DFC i ranije pisao. S tim u vezi, indikativan je slučaj austrijskog pukovnika Mulera, na osnovu kojeg je moguće uspostaviti analogiju sa metodologijom djelovanja ruske agenturne mreže i u regionu, imajući u vidu aktuelna bezbjednosna dešavanja i prilike. Evidentno je da su pojedini ruski agenti, koji su svoje aktivnosti realizovali i u Crnoj Gori, pripadnici iste mreže koja se godinama unazad koordinira iz istog centra djelovanja.
