Kurdi su narod koji u velikom broju živi na području Turske, Sirije, Iraka, Irana i Azerbejdžana, ali nemaju svoje nacionalne države. I upravo područja navedenih država na kojima žive u velikom broju su dio Velikog Kurdistana kojeg sanjaju.
Mnogi ljudi misle kako Kurdi nikad do sad nisu ostvarili san o nezavisnoj državi. Ako govorimo o dvadeset i prvom vijeku, to je tačno. Međutim u dvadesetom vijeku Kurdi su na različitim geografskim područjima imali nekoliko nezavisnih država, ali su sve propale.
Nakon poraza Osmanlijskog carstva u Prvom svjetskom ratu javlja se kurdski nacionalni pokret koji teži osnivanju kurdske nacionalne države.
Mirovnim sporazumom u Sèvresu 1920. godine, bilo je predviđeno osnivanje kurdske države, ali je to derogirao sporazum u Lozani 1923.
U ovom članku navest ćemo kurdske države koje su nastale tokom dvadesetog vijeka i bile nezavisne određeno vrijeme.
Kraljevina Kurdistan
Formirana je u iračkom gradu Sulejmaniji nakon kolapsa Osmanlijskog carstva i postojala je od septembra 1922. do jula 1924. godine. Njen vladar bio je Mahmud Barzandži. Barzandži je pripadao uglednoj kurdskoj aristokratskoj porodici i od 1918. godine., osmanlijska vlast dopustila mu je da autonomno vlada područjem Sulejmanije, s obzirom da su Osmanlije u to vrijeme vodile teške borbe s Britancima oko prevlasti u Iraku. Nakon poraza Osmanlija, Barzandži se priklonio pobjednicima te je turske vojnike prisutne na njegovom području predao Britancima. Međutim, Britanci su ubrzo smijenili Barzandžija i postavili britanskog oficira kao političkog upravnika oblasti Sulejmanije. Barzandži podiže kurdska plemena na ustanak. Britanci u junu 1919. godine uspijevaju poraziti ustanike, a Barzandžija zarobljavaju i šalju u progonstvo u Indiju.
Koristeći situaciju, Turska pokreće vojnu operaciju i osvaja neke kurdske gradove. Britanci 1922. godine vraćaju Barzandžija iz progonstva i postavljaju ga za vođu kurdske autonomne uprave, kako bi zaustavili turski prodor.
Barzandži je ubrzo shvatio da ga se Britanci ponovo namjeravaju riješiti, pa je proglasio uspostavu Kraljevine Kurdistan, a sebe za njenog kralja. Britanske i iračke snage su nastojale da pokore ovu kraljevinu i u julu 1924. godine, odredi iračke vojske ušli su u Sulejmaniju, a Barzandži se sa grupom boraca povukao u planine i nastavio gerilsku borbu do 1926. godine, kada iračka vlada pristaje da se Barzandži sa svojom porodicom i svojim ljudima preseli u Iran.
Republika Ararat
Republika Ararat je bila samoproglašena kurdska republika na istoku Turske, najvećim dijelom na području provincije Agri.
Tokom vala nereda na kurdskim područjima u Turskoj, u atmosferi kurdskog protivljenja turskoj vlasti, vođstvo nacionalističke kurdske partije Xoybûn, na čijem čelu se nalazio general Ihsan Nuri, 28. oktobra 1927. godine proglašava osnivanje nezavisne kurdske republike Ararat.
Vođstvo novoproglašene republike uputilo je zahtjev Ligi naroda i velikim svjetskim silama da priznaju njihovu nezavisnost. Također, tražili su pomoć stranih sila, kao i Kurda izvan njihove republike, ali njihova nastojanja su propala kada su 1930. godine, pretrpjeli potpuni poraz.
Republika Mahabad
To je bila kratkotrajna socijalistička republika na području sjeverozapadnog Irana. Osnovana je 1946. godine oko grada Mahabad koji je bio i glavni grad republike.
Iran je u Drugom svjetskom ratu proglasio neutralnost, ali neke njegove dijelove okupirali su Britanci i Sovjeti. Sovjeti su zauzeli područja na sjeveru. Područje oko grada Mahabada nisu bila okupirana u to vrijeme, a 1942. godine osnovan je kurdski pokret Komala Džejani Kurdistan koji se bori za prava Kurda u Iranu. Kada je 1945. godine osnovana Kurdistanska demokratska partija (KDP), pokret Komala prelazi u ovu partiju. U januaru KDP 1946. godine, proglašava osnivanje Republike Mahabad, a za predsjednika je izabran Qazi Muhammad. Iste godine u maju mjesecu Sovjeti se povlače sa područja oko Republike Mahabed koja tako ostaje nezaštićana pred iranskim snagama koje u decembru 1946. godine ruše republiku i hapse Qazija.
Qazi Muhammed je osuđen na smrt zbog veleizdaje i 30. marta 1947. godine, obješen.
Kurdska Republika Lachin
Ova republika osnovana je na području distrikta Lachin u Azerbejdžanu 1992. godine. Njen predsjednik bio je Vekil Mustafajev. Republika je osnovana nakon što su armenijske snage okupirale distrikt Lachin koji se nalazi između Armenije i pokrajine Nagorno Karabah. Međutim, usljed velikih pritisaka od strane Azerbejdžana, Turske i Rusije, ali i Armenije, Mustafajev je napustio svoju republiku i zatražio azil u Italiji. Ubrzo nakon toga republika Lachin našla se pod okupacijom armenskih separatista iz pokrajine Nagorno Karabah.
Pripremio: Abdullah Nasup
